تنگی کانال نخاعی به باریک شدگی فضای موجود در ستون فقرات گفته می‌شود که به افزایش فشار وارد بر اعصاب خروجی از ستون فقرات منجر می‌شود و عمدتاً در کمر یا گردن رخ می دهد. بعضی افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی شاید نشانه ای نداشته باشند و برخی دیگر امکان دارد که درد، گزگز شدن، بی حسی و ضعف عضلانی را تجربه کنند که این نشانه ها ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند. تنگی کانال نخاعی عمدتاً به دلیل تغییرات دژنراتیو ناشی از استئوآرتریت در ستون فقرات رخ می دهد که پزشک در موارد شدید به بیمار توصیه می‌کند که برای ایجاد فضای بیشتر برای اعصاب و نخاع، تحت جراحی قرار بگیرند.
انواع تنگی کانال نخاعی
دسته بندی نوع تنگی کانال نخاعی براساس موقعیت بروز مشکل انجام می شود و ممکن است بیش از یک نوع داشته باشد. دو نوع اصلی تنگی کانال نخاعی عبارتند از:
- تنگی کانال نخاعی گردنی: تنگ شدگی کانال نخاعی در این حالت در گردن بیمار رخ می دهد.
- تنگی کانال نخاعی کمری: که این مشکل در بخش کمری ستون فقرات رخ می دهد و شایع ترین نوع این مشکل هم محسوب می شود.
نشانه های تنگی کانال نخاعی کمری چیست؟
مراحل اولیه تنگی کانال نخاعی کمری شاید نشانه ای نداشته باشد و این نشانه ها در اکثر افراد با گذشت زمان بروز می‌کند که می تواند موارد زیر را در بر بگیرد:
- درد کمر
- سوزشی که از باسن شروع و تا پاها منتشر می شود (درد سیاتیک)
- بی حسی، گزگز کردن، گرفتگی یا ضعف پاها
- بی حسی کف و انگشتان پا
- ناتوانی جنسی
فشار وارد بر اعصاب ناحیه کمر می تواند نشانه های جدی تری به نام سندروم دم اسبی نیز ایجاد کند. اگر هر یک از نشانه های زیر را داشتید، باید بلافاصله تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرید:
- بی اختیاری ادرار و مدفوع
- بی حسی شدید یا افزایش بی حسی در نواحی داخلی ران، ساق و پشت پا
- درد و ضعف شدیدی که در یک یا هر دو پا منتشر می شود و راه رفتن و بلند شدن از روی صندلی را دشوار می کند.
دلایل تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی ناشی از تغییرات در ساختار ستون فقرات و کاهش فاصله خالی اطراف نخاع و ریشه‌های عصبی است. در این حالت، نخاع و یا ریشه‌های عصبی تحت فشار قرار می‌گیرند و علائمی مانند درد کمر و درد سیاتیک را ایجاد می‌کند. این مشکل می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و تأثیر زیادی بر روی سلامت نخاع دارد.
عوامل تنگی کانال نخاعی عبارتند از:
- زائده استخوانی: استئوآرتریت به سایش و استهلاکی گفته می شود که به شکستگی غضروف مفاصل، من جمله مفاصل ستون فقرات منجر می شود. غضروف یک لایه محافظتی روی مفاصل است که با از بین رفتن آن زمینه برای ساییده شدن استخوانها بر روی یکدیگر فراهم می شود. نتیجه این ساییدگی در بدن، ایجاد استخوان جدید یا زائده هایی است که تا داخل کانال نخاعی هم کشیده می شوند و باعث تنگی کانال نخاعی و وارد شدن فشار بر اعصاب موجود بر ستون فقرات می شود. بیماری پاژه استخوان نیز عارضه دیگری است که از زائده استخوانی در ستون فقرات ایجاد می شود و بر اعصاب فشار وارد می کند.
- فتق دیسک کمر: یک بالشتک مسطح و گرد در میان هر دو مهره ستون فقرات وجود دارد که وظیفه جذب لرزش های موجود در ستون فقرات را بر عهده دارد. خشکی و کم حجم شدن دیسک ها با بالا رفتن سن و ترک خوردگی لایه بیرونی دیسک به خروج مایع داخلی دیسک از این لایه و اعمال فشار بر اعصاب نزدیک به دیسک منجر می شود.
دیسک کمر و زائده های استخوانی دو تا از رایج ترین عوامل تنگی کانال نخاعی هستند.
- ضخیم شدگی رباط: رباط ها به نوارهای رشته ای گفته می شوند که ستون فقرات را در کنار هم حفظ می کنند. گذشت زمان و آرتریت می توانند به ضخیم شدگی رباط و ورود آن به کانال نخاعی منجر شود.
- شکستگی و آسیب دیدگی ستون فقرات: شکستگی یا در رفتگی استخوان ها و التهاب ناشی از این مساله در ستون فقرات می تواند باعث تنگی کنال نخاعی و فشار به اعصاب نخاعی شود.
- کیست یا تومور نخاعی: که در نخاع و یا در فاصله میان نخاع و مهره رشد می کند و باعث تنگی کانال نخاعی و اعمال فشار بر نخاع و اعصابش می شود.
- تنگی کانال نخاعی مادرزادی: بعضی کودکان با کانال نخاعی کوچک به دنیا می آیند. ناهنجاری نخاعی مادرزادی دیگری که ممکن است در فرد به تنگی کانال نخاعی منجر شود، اسکولیوز (بدشکلی ستون فقرات) است.
چه کسی به تنگی کانال نخاعی مبتلا می شود؟
هر کسی ممکن است به تنگی کانال نخاعی مبتلا شود، اما احتمال بروز این اختلال با بالا رفتن سن افزایش می یابد. جوانانی که با تنگی کانال نخاعی زاده شده اند یا کسانی که با آسیب دیدگی ستون فقرات مواجه شده باشند هم ممکن است به این مشکل مبتلا شوند.
تشخیص تنگی کانال نخاعی
متخصص روماتولوژی از شما سؤالاتی درباره نشانه ها و سوابق پزشکیتان خواهد پرسید. اگر متخصص به وجود تنگی کانال نخاعی مشکوک شود، برای اطمینان معایناتی بر روی شما انجام خواهد داد. بعضی از نشانه های تنگی کانال نخاعی عبارتند از:
- بیحسی، ضعف و گرفتگی و درد ران، ساق و کف پاها که پیاده روی را برای فرد دشوار می کند.
- دردی که در پا منتشر می شود.
- عملکرد غیرطبیعی مثانه و روده.
- ناتوانی جنسی.
- در موارد شدید می تواند به معلولیت جزئی یا کلی منجر شود که یک مشکل پزشکی اورژانسی محسوب می شود و باید به سرعت خودتان را به یک مرکز درمانی برسانید.
روماتولوژیست، مشکلات دیگری که می تواند نشانه های مشابهی داشته باشند، مثل آرتریت لگن و زانو، اختلال سیستم عصبی یا اختلالات قلبی و عروقی را نیز در نظر خواهد گرفت. متخصص روماتولوژی برای تأیید تشخیص و تعیین شدت مشکلتان شاید آزمایشات دیگری را نیز تجویز کند، که عبارتند از:
- تصویر اشعه ایکس از ستون فقرات برای بررسی وجود استئوآرتریت، زائده خاری و تنگی کانال نخاعی.
- سی تی اسکن برای گرفتن تصاویر جزئی تر از پشت و کانال نخاعی.
- تصویر ام آر آی از ستون فقرات برای بررسی نخاع و اعصاب نخاعی.
- نوار عصب عضله برای بررسی اعصابی که تا پا کشیده شده اند.
- تصاویر اشعه ایکس از لگن یا زانو، آزمایش خون و همچنین آزمایشاتی برای بررسی گردش جریان خون در پاها و حذف بیماری های دارای نشانه های مشابه.
درمان تنگی کانال نخاعی
اکثر موارد تنگی کانال نخاعی را می توان با ترکیبی از روشهای درمانی بدون جراحی مانند فیزیوتراپی، داروی مسکن و اصلاح حرکات و یا تزریق اپیدورال درمان کرد. وقتی درد شدید و یا نقایص نورولوژیک ادامه دار شوند و علیرغم استفاده از روشهای درمانی بدون جراحی بدتر شوند، باید گزینه جراحی را نیز در نظر گرفت.
فیزیوتراپی
یک طرح درمان مناسب ورزش و فیزیوتراپی، تقریباً بخش مهمی از هر روند درمانی تنگی کانال نخاعی را تشکیل می دهد. اگرچه انجام ورزش و فیزیوتراپی، گزینه درمانی محسوب نمی شود، اما بیماران باید تا جای ممکن به فعالیت هایشان ادامه دهند و به خاطر عدم فعالیت، توان حرکتی خود را از دست ندهند.
اکثر پزشکان، انجام یک دوره درمانی فیزیوتراپی در حضور متخصص فیزیوتراپ را تجویز می کنند. اکثر بیماران احتمالاً بعد از پایان دوره فیزیوتراپی می توانند به برنامه های تمرینی خودشان ادامه دهند. کلید کار، شروع آهسته و تقویت تدریجی توان و تحمل در برابر درد است.
اصلاح فعالیت ها
توصیه می شود که از انجام فعالیتهایی که باعث بدتر شدن نشانه های تنگی کانال نخاعی می شوند، خودداری کنید. بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی کمری در حالت تکیه به جلو راحتتر خواهند بود. برای مثال یک نمونه از اصلاح فعالیت ها می تواند به این شکل باشد:
- پیاده روی با تکیه بر واکر یا سبد خرید به جای صاف راه رفتن.
- استفاده از دوچرخه ثابت (و تکیه به دسته های دوچرخه در جلو) به جای تمرین پیاده روی.
- نشستن در یک ریکلاینر به جای یک صندلی با پشتی صاف.
بعضی ها با پوشیدن بریس گردن یا کمر که می تواند از حرکت دردناک ستون فقرات جلوگیری کند، حس بهتری خواهند داشت. بااینحال استفاده از بریس تنها برای بازه های کوتاه مدت توصیه می شود (برای جلوگیری از تحلیل رفتن بیشتر عضلات)، تا جلوی از دست رفتن تکیه گاه ستون فقرات و درد بیشتر گرفته شود.
مصرف دارو
از داروهای رایجی که برای کمک به کاهش درد ناشی از تنگی کانال نخاعی مصرف می شوند، عبارتند از:
- آستامینوفن (تیلنول) برای کمک به تسکین درد، روی سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) متمرکز می شود. این دارو را می توانید بدون نسخه از کلیه داروخانه ها تهیه و مصرف کنید.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) به کاهش التهاب و درد کمک می کند. مثالهایی از NSAIDها شامل آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و سلکوکسیب هستند که با یا بدون نسخه در دسترس قرار دارند.
مصرف مسکن‌های مخدر به صورت کنترل شده و در مدت زمان کوتاه می‌تواند در موارد شدید دردهای عصبی موثر باشد. برخی پزشکان ممکن است داروهای شل کننده عضلانی و بی‌حس کننده عصبی مانند گاباپنتین را به بیماران تجویز کنند. همیشه عوارض جانبی مصرف داروها یکی از دغدغه‌های بیماران و پزشکان است، و به همین دلیل برای جلوگیری از بروز تداخل و حساسیت دارویی، باید پزشک خود را در جریان قرار دهید و اطلاعات مربوط به تمامی داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را به او اعلام کنید. بدون توجه به اینکه دارویی را با نسخه یا بدون نسخه مصرف می‌کنید، همواره باید دستورالعمل‌های مرتبط با آن را به دقت مطالعه کرده و برای جلوگیری از بروز خطرات احتمالی رعایت کنید.
تزریق اپیدورال استروئید
یک سوزن به کمک تصاویر زنده اشعه ایکس و ماده رنگی به دقت وارد کانال نخاعی می شود تا بتوان کورتیکواستروئید را به فضای اپیدورال تزریق کرد. هدف از تزریق اپیدورال استروئید، کاهش التهاب ریشه عصب و یا عصب نخاعی است. اگرچه کاهش درد ناشی از تزریق اپیدورال استروئید موقتی است، اما زمان کافی برای ادامه تمرینات ورزشی و دوره درمان فیزیوتراپی را برای بیمار فراهم می کند.
اما باید بدانید که تزریق اپیدورال همیشه با تسکین درد همراه نمی شود و گاهی بیمار با عوارض جانبی شدیدی مواجه خواهد شد. باید درباره خطرات احتمالی و مزایای تزریق اپیدورال با یک متخصص حرفه ای و مجرب صحبت کنید.
استفاده از روشهای درمانی بدون جراحی معمولاً برای کمک به تنگی کانال نخاعی مؤثر خواهد بود. علائم و نشانه های این مشکل در موارد دیگر می تواند غیرقابل تحمل باشد و به انجام جراحی نیاز باشد.
جراحی تنگی کانال نخاعی
وقتی تنگی کانال نخاعی به بدترشدن نقایص نورولوژیکی مانند بی حسی و ضعف منجر شود و روش های درمانی بدون جراحی هم تأثیری روی بهبود شرایط نداشت، احتمالاً وقت آن رسیده که گزینه جراحی را در نظر بگیرید. هدف از جراحی تنگی کانال نخاعی، تخلیه فشار از روی عصب نخاعی یا نخاع و فراهم کردن زمینه بهبود و عملکرد مناسب تر اعصاب است. گزینه های مختلفی برای جراحی تنگی کانال نخاعی وجود دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره داشت :
لامینکتومی
در جراحی لامینکتومی، دو لامینا و زائده خاری پشت قوس مهره که رابط آنها است، برداشته می شوند. قوس مهره معمولاً به حمایت از پشت ستون فقرات کمک می کند و هدف از برداشتن بخشی از قوس مهره در جراحی لامینکتومی، تخلیه فشار وارد بر عصب نخاعی و ریشه های عصب فشرده یا ملتهب شده ناشی از تنگی کانال نخاعی است. در موارد شدیدتر شاید لازم باشد تا بخشی از یک یا چند مفصل فاست بزرگ شده هم در لامینکتومی برداشته شود.
لامینکتومی رایج ترین جراحی انجام شده برای مشکل تنگی کانال نخاعی است. اگرچه گاهی اوقات برای ایجاد پایداری ستون فقرات لازم می شود که لامینکتومی با جوش دادن مهره ها ترکیب شود، اما این کار همیشه ضروری نیست.
فورامینوتومی
در جراحی فورامینوتومی، بخش کوچکی از فورامن بین مهره ای (بازشوی استخوانی محل خروج اعصاب نخاعی از کانال نخاعی) برداشته می شود. در این روش علاوه بر برداشتن بخشی از فورامن و زائده استخوانی همراه آن، بخشی از دیسک یا بافت نرمی که بر عصب نخاعی نزدیک فورامن فشار وارد می کند، نیز برداشته می شود. فورامینوتومی در مقایسه با لامینکتومی کم تهاجم تر است، اما برای زمانی که فرد با تنگی کانال نخاعی گسترده و شدید مواجه باشد، عملی نیست.
دیسککتومی و فیوژن مهره ها
گاهی اوقات استهلاک دیسک نقش مهمی در تنگی فورامن بین مهره ای و ایجاد تنگی کانال نخاعی بازی می کند. در چنین مورادی لازم است که فضای از بین رفته را با برداشتن دیسک مستهلک و فیوژن مهره ها بازیابی نمود. روشهای جراحی مختلفی برای انجام دیسککتومی و فیوژن وجود دارد. رایج ترین روش برای دیسک گردن، دیسککتومی و فیوژن خلفی گردن (ACDF) است. اگر شدت تنگی کانال نخاعی زیاد باشد و یا اگر چند سطح مختلف ستون فقرات را درگیر کرده باشد، احتمالاً فیوژن در ترکیب با روشهایی مانند لامینکتومی و فورامینوتومی انجام می شود.
روشهای جراحی دیگر برای تنگی کانال نخاعی
روشهای دیگری که استفاده کمتری در تنگی کانال نخاعی دارند، عبارتند از:
- تخلیه فشار میکرواندوسکوپی: جراحی میکرواندوسکپی یک روش درمانی جراحی برای تخلیه فشار به کمک یک لوله است. هدف از این روش، حداقل کردن ترومای بافت های نرم و فراهم نمودن زمینه ریکاوری سریعتر است. اما خوب در مقابل این مزایا، انجام سخت تر و دید محدودتری که در مقایسه با روشهای جراحی باز مثل لامینکتومی وجود دارد، از معایب آن به شمار می رود. این روش با اقبال کمی از سوی جراحان مواجه شده و استفاده گسترده ای در جراحی تنگی کانال نخاعی هم ندارد.
- اسپیسرهای زائده اینتراسپاینوس: ابزار مختلفی برای قرار گرفتن در بین زائده های استخوانی (بیرون آمدگی استخوانی در پشت قوس مهره) کنار هم و به منظور افزایش فاصله درون کانال نخاعی وجود دارد. این ابزارها را می توان به کمک روش های کم تهاجم و با استفاده از بیحسی موضعی (به جای استفاده از بیهوشی کامل) به کار برد. هنوز به تحقیقات بیشتری برای تعیین مزایای استفاده از اسپیسرها در مقایسه با روشهای جراحی مرسوم در برخی موارد تنگی کانال نیاز است.
- کورپکتومی: این روش که به ندرت انجام می شود، شامل برداشتن یک مهره کامل و دیسکهای پایین و بالای آن می شود. این جراحی زمانی انجام می شود که بیمار در چند مهره از ستون فقرات با تنگی کانال نخاعی مواجه باشد و شدت استهلاک ستون فقرات بسیار زیاد باشد و یا اگر شکستگی رخ داده باشد.
گزینه های دیگری نیز برای جراحی تنگی کانال نخاعی وجود دارند و باید روی روشهای جدید جراحی و درمان تنگی کانال نخاعی نیز تحقیقات بیشتری انجام شود.
خطرات جراحی تنگی کانال نخاعی
جراحی برای افرادی که به نتیجه دلخواهشان از انجام روشهای درمانی بدون جراحی دست پیدا نکرده اند و گزینه های مناسبی برای جراحی تنگی کانال نخاعی باشند، درمانی مؤثر و ایمن خواهد بود. اگر نتایج تصویربرداری و آزمایشات الکترودیاگنوستیک با علائم و نشانه های بیمار همخوانی نداشته باشد، نمی توان ریسک انجام جراحی را قبول کرد.
سؤالات متداول
چطور به تنگی کانال نخاعی مبتلا می شوید؟
زمانی که یک یا چند بازشوی استخوانی (فورامینا) در ستون فقرات باریک شوند و فضای عبوری اعصاب را کاهش دهند، فرد به تنگی کانال نخاعی مبتلا می شود. این موضوع ممکن است که درون ستون فقرات (که نخاع از مرکز آن عبور می کند) و یا در فورامینای بین مهره ای که محل خروج اعصاب نخاعی از کانال نخاعی است، رخ دهد.
در صورت ابتلا به تنگی کانال نخاعی باید از چه کارهایی خودداری کرد؟
- از ایجاد کشیدگی زیاد در پشت خودداری کنید.
- از دویدن و پیاده روی طولانی پرهیز کنید.
- از حالات و حرکات کششی به خصوص دوری کنید.
- از اعمال بار بر روی کمر در حالت قوز کرده خودداری کنید.
- از استراحت طولانی مدت در رختخواب دوری کنید.
- از انجام ورزش های تماسی خودداری کنید.
آیا پیاده روی برای تنگی کانال نخاعی خوب است؟
بله، پیاده روی یک تمرین ورزشی مناسب برای تنگی کانال نخاعی است؛ پیاده روی یک ورزش کم تماس است و می توانید سرعت و مسافت مد نظرتان را کنترل کنید.
بهترین حالت خوابیدن برای افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی چطور است؟
تجربه اکثر افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی نشان می دهد که راحتترین حالت خوابیدن، به پهلو و در حالت جنینی – که زانوها به درون شکم کشیده می شود – است. گزینه دیگر استفاده از تخت قابل تنظیم و ایجاد شیب برای بالاتر قرار گرفتن زانوها و سر است.
چه چیزی باعث بدتر شدن تنگی کانال نخاعی می شود؟
رژیم غذایی و ورزش برای بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی که از چاقی رنج می برند، در نظر گرفته می شود. چربی اضافه در بدن باعث وارد شدن فشار و وزن بیشتر بر ستون فقرات و بدتر شدن تنگی کانال نخاعی و حتی ایجاد آن در افراد سالم شود.
چطور می توان جلوی بدتر شدن تنگی کانال نخاعی را گرفت؟
داشتن حالت مناسب و انجام حرکات درست بدن، بهترین راههای پیشگیری از بدتر شدن تنگی کانال نخاعی و تضمین سلامت کمرتان است. حالت مناسب و انجام درست حرکات بدن را باید همیشه– چه در زمان نشستن، ایستادن، برداشتن اجسام سنگین و یا حتی خوابیدن – در نظر داشته باشید.
رایج ترین روش درمان تنگی کانال نخاعی چیست؟
جراحی تخلیه فشار از ناحیه دارای مشکل تنگی کانال نخاعی، قطعی ترین راه برای رفع نشانه های این مشکل است. مطالعات نشان داده که اگر به یک جراح مجرب و معتبر مراجعه کنید، در نهایت با مشکلات کمتری مواجه خواهید شد. به هیچ وجه درباره سؤال از تجربیات جراح در این زمینه خجالت نکشید.
آیا تنگی کانال نخاعی با درد پیوسته و همیشگی همراه است؟
تنگی کانال نخاعی معمولاً یک مشکل پیش رونده نیست و درد آن دوره ای است، اما با گذشت زمان بدتر نمی شود. تجربه اکثر بیماران نشان دهنده دوره ای بودن درد و اختلال عملکردی ناشی از تنگی کانال نخاعی است.
فرد مبتلا به تنگی کانال نخاعی باید چطور بنشیند؟
در حالت نشسته از تکیه به جلو خودداری کنید و از قرار گرفتن تکیه گاه مناسب کمر برای فراهم نمودن انحنای به داخل کمر و قرار گرفتن کف پا بر روی زمین مطمئن شوید.
آیا خوابیدن روی مبل باعث آسیب دیدگی اعصاب می شود؟
اگر گاهگداری روی مبل خوابتان ببرد و با درد یا خشکی مواجه شوید، در طول روز از بین می رود. اما اگر عادت به خوابیدن بر روی مبل داشته باشید، می توان صدمات دراز مدتی بر دیسک کمر و گردنتان وارد کند.
جدیدترین روش درمانی تنگی کانال نخاعی چیست؟
اسپیسرهای اینتراسپاینوس یک رویکرد درمانی جدید برای تنگی کانال نخاعی است که با بازکردن کانال و ایجاد فضا و کاهش فشار وارد بر اعصاب، نتایج مثبتی را ایجاد می کند؛ فرآیند یا زائده خاری، بخشی از پشت قوس مهره است که به سمت عقب بیرون می آید.
