زانو درد از مشکلات شایعی است که تمامی افراد در هر سنی ممکن است دچار آن شوند. زانو درد ممکن است به دنبال یک آسیب و جراحت مانند پارگی رباط یا پارگی غضروف رخ داده و یا اینکه در پی ابتلا به بیماری و عارضه‌هایی نظیر آرتروز، نقرس و عفونت ایجاد شود.
اکثریت موارد زانو درد جزئی، به خوبی با اقدامات مراقبتی درمان میشوند. فیزیوتراپی و استفاده از زانو بند نیز میتواند مؤثر باشد و درد را تسکین دهد. با این حال، در برخی موارد برای درمان زانو درد ممکن است به جراحی نیاز باشد.
شرح مختصر ساختمان و آناتومی زانو
زانو جزو آسیب پذیرترین مفاصل بدن است که روزانه فشار زیادی ناشی از فعالیت‌های روزمره مانند بلند کردن اجسام، خم شدن، راه رفتن و دویدن را متحمل میشود.
زانو از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
- استخوان تیبیا یا درشت نی: تیبیا به استخوان ساق پا یا استخوان بزرگتر ساق پا گفته میشود.
- استخوان ران یا فمور: فمور به استخوان ران یا استخوان بالای ساق پا گفته میشود.
- استخوان پاتلا یا کشکک زانو: به آن کاسه زانو نیز گفته میشود.
انتهای هر استخوان با لایه‌ای از غضروف پوشیده شده تا با جذب شوک و فشار، از زانو محافظت کند. در اصل زانو ۲ استخوان بلند است که با عضلات، رباط‌ها و تاندون‌ها به هم متصل شده‌اند.
۲ گروه از عضلات در زانو دخیل هستند، از جمله عضلات چهارسر ران ( که در بخش جلویی ران واقع شده) که پاها را صاف میکنند و عضلات همسترینگ (که در پشت ران واقع شده) که پا را از قسمت زانو خم میکنند.
تاندون‌ها نیز تارهایی با جنسی از بافت سخت هستند که عضلات را به استخوان‌ها متصل میکنند. رباط‌ها نوارهایی با بافت الاستیکی هستند که استخوان را به استخوان دیگر متصل میکنند. برخی از این رباط‌ها در زانو، وظیفه ثبات و محافظت از مفصل زانو را بر عهده داشته و برخی دیگر حرکت رو به جلو و عقب استخوان ساق پا را محدود میکنند.
کدام علائم و نشانه‌ها ممکن است با زانو درد همراه باشند؟
چنانچه زانو درد داشته باشید، ممکن است علائم زیر را نیز بهمراه آن تجربه کنید:
- تورم، قرمزی یا گرم شدن زانو
- کبودی در اطراف زانو
- خالی کردن زانو
- قفل کردن زانو یا صدای تق تق از زانو
- ناتوانی در صاف کردن زانو
چنانچه زانو درد شما در عرض چند هفته بهبود نیابد یا اگر چنانچه نمیتوانید زانوی خود را حرکت دهید و وزن بدن را روی آن بیاورید، یا زانوی شما قفل شده و خالی میکند، باید به پزشک مراجعه کنید.
چنانچه زانو درد شما شدید باشد، یا زانوی شما متورم شده و تغییر شکل داده باشد، یا اگر بهمراه قرمزی و گرم شدن زانو تب هم دارید باید به طور اورژانسی به دنبال درمان و مراجعه به پزشک باشید.
علل ایجاد کننده زانو درد
زانو درد میتواند به دلایل متعدد و گوناگونی رخ دهد. اضافه وزن و چاقی نیز میتواند شما را مستعد ابتلا به مشکلات زانو کند. همچنین، استفاده بیش از حد از زانو نیز عاملی است که میتواند منجر به زانو درد و مشکلات زانو شود. ابتلا به آرتروز نیز میتواند شما را در معرض زانو درد قرار دهد.
برخی از علل شایع زانو درد عبارتند از:
بیماری‌ها (شرایط پزشکی)
آرتریت: از جمله آرتریت روماتوئید، آرتروز، لوپوس و نقرس.
کیست پشت زانو یا کیست بیکر که نوعی کیست پر از مایع است که به دلیل التهاب و تورم ناشی از دلایلی مانند ارتریت در ناحیه پشت زانو رخ میدهد.
سرطانی که یا از سایر نواحی به استخوان‌ها سرایت میکند یا از استخوان‌ها شروع میشود.
بیماری ازگود-شلاتر(Osgood-Schlatter disease).
عفونت استخوان‌های زانو.
عفونت مفصل زانو.
انواع آسیب‌ها و استفاده بیش از حد از زانو
بورسیت زانو: التهاب ناشی از وارد شدن فشار مکرر و مداوم بروی زانو به دلیل مواردی مانند زانو زدن مدت طولانی، استفاده بیش از حد از زانو یا انواع آسیب دیدگی‌ها.
دررفتگی کشکک یا کاسه زانو.
شکستگی کاسه زانو یا سایر استخوان‌ها.
سندرم باند ایلیوتیبیال: آسیب دیدگی نوار لیفی پهن و بلندی که از لگن تا قسمت خارجی زانو امتداد دارد.
سندرم پاتلوفمورال یا سندرم درد کشکک فمورال: درد در جلوی زانو در اطراف کاسه زانو.
آسیب یا پارگی رباط صلیبی زانو: آسیب دیدگی رباط صلیبی قدامی (ACL) یا آسیب رباط جانبی داخلی (MCL) ممکن است باعث خونریزی داخلی زانو، تورم یا ناپایداری و خالی کردن زانو شود.
پارگی غضروف (پارگی منیسک) – احساس درد در قسمت داخلی یا خارجی مفصل زانو.
کشیدگی یا رگ به رگ شدن زانو: وارد شدن آسیب جزئی به رباط زانو در مواردی مانند پیچیدن ناگهانی یا غیر عادی.
عوامل افزایش دهنده احتمال بروز زانو درد
برخی عوامل می توانند احتمال بروز درد و مشکلات زانو را افزایش دهند، که عبارتند از:
- چاقی و اضافه وزن: چاقی و اضافه وزن از عواملی است که موجب میشود حتی در حین فعالیت‌های عادی روزانه مانند پیاده روی یا بالا رفتن از پله‌ها، فشار بیشتری به مفصل زانو وارد شود. این عامل با تسریع روند سایش غضروف زانو، شما را مستعد ابتلا به آرتروز میکند.
- عدم انعطاف پذیری یا قدرت عضلانی: فقدان قدرت و انعطاف پذیری عضلات میتواند احتمال آسیب دیدگی مفصل زانو را افزایش دهد. تقویت عضلات به ثبات و محافظت از زانو کمک کرده و افزایش انعطاف پذیری عضلات نیز میتواند منجر به بهبود دامنه حرکتی زانو شود.
- ورزش سنگین یا فعالیت در برخی مشاغل خاص: برخی از رشته‌های ورزشی نسبت به دیگری، فشار بیشتری به زانو وارد میکنند. اسکی، احتمال زمین خوردن در بسکتبال، ضربات مکرر حین دویدن همگی عواملی هستند که خطر آسیب دیدگی زانو را تشدید میکنند. برخی از مشاغل سخت مانند کشاورزی نیز موجب وارد شدن فشار مکرر به زانو میشوند که این امر احتمال آسیب دیدگی زانو را افزایش میدهد.
- آسیب دیدگی و صدمات قبلی: آسیب دیدگی قبلی زانو از عواملی است که می تواند خطر بروز مشکلات زانو را افزایش دهد.
بیماری‌ها و مشکلات زانو چگونه تشخیص داده میشوند؟
علاوه بر بررسی سابقه پزشکی و معاینه کامل، از برخی از آزمایش‌های زیر برای تشخیص مشکلات زانو استفاده میشود:
- تصویربرداری اشعه ایکس: در این آزمایش از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای عکسبرداری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها بر روی فیلم استفاده میشود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا اسکن ام آر آی (MRI): این آزمایش تصویربرداری از آهنرباهای بزرگ، فرکانس رادیویی و کامپیوتر برای عکسبرداری دقیق از اندام‌ها و ساختارهای داخلی بدن استفاده میکند. در اغلب موارد اسکن ام آر آی میتواند وجود آسیب یا بیماری در رباط یا عضله اطراف زانو را مشخص کند.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن): اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا توموگرافی محوری کامپیوتری (CAT) داده های چندین اشعه ایکس را برای ایجاد تصویری دقیق از ساختارهای داخلی بدن ترکیب میکند. سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به اشعه ایکس نشان داده و تصاویر دقیقی از استخوان‌ها، عضلات، چربی‌‌ها و اندام‌های داخلی ارائه میدهد.
- آرتروسکوپی: یک روش تشخیصی و درمانی کم تهاجمی است که برای مشکلات مفصل زانو استفاده میشود. در طی این روش لوله نوری کوچکی به نام آرتروسکوپ از طریق برشی کوچک وارد مفصل شده و تصاویر داخلی را بروی صفحه نمایش نشان میدهد. از این روش برای بررسی هرگونه احتمال بیماری دژنراتیو یا آرتروز مفصل استفاده میشود. همچنین از این روش برای تشخیص بیماری‌های استخوان و تومور و برای تعیین علت اصلی درد و التهاب استخوان استفاده میشود.
- اسکن رادیونوکلئید استخوان: این اسکن یک تکنیک تصویربرداری از هسته است که در آن مقادیر کمی از ماده رادیواکتیو به جریان خون بیمار تزریق میشود تا اسکنر الگوی پراکندگی آنها را نشان دهد. این آزمایش، جریان خون به استخوان و فعالیت سلولی درون استخوان بررسی را نشان میدهد.
انواع روش‌های درمان
بسته به علت و دلیل دقیق عاملی که موجب زانو درد شده، روش درمان متفاوت خواهند بود.
دارو
در مواردی که آرتریت روماتوئید یا نقرس موجب ایجاد زانو درد شده باشد، پزشک برخی از داروها را برای کمک به تسکین درد و عوارض ناشی از ابتلا به این بیماری‌ها تجویز خواهد کرد.
تراپی
تقویت عضلات موجب افزایش ثبات و پایداری زانو میشود. از اینرو، پزشک ممکن است فیزیوتراپی و سایر تمرینات تقویتی را بسته به شرایط خاص شما تجویز کند. چنانچه فرد فعال و پر تحرکی هستید و مرتباً ورزش میکنید، ممکن است پزشک برخی از تکنیک‌ها را برای اصلاح الگوهای حرکتی و به جهت بهبود انعطاف پذیری عضلات و ثبات آنها به شما معرفی کند.
حمایت بهتر از قوس کف پا و پاشنه پا نیز میتواند موجب کاهش فشار وارده به زانو شود. از اینرو ممکن است پزشک استفاده از بریس خاصی را برای محافظت از زانو به شما توصیه کند.
تزریق
در برخی موارد، پزشک ممکن است تزریق مستقیم دارو یا سایر مواد را به مفصل زانو توصیه کند. این تزریق‌ها عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدها: تزریق کورتیکواستروئید به کاهش علائم آرتریت زانو کمک کرده و باعث تسکین درد میشود. تزریق کورتیکواستروئید در تمامی موارد مؤثر نیست.
- هیالورونیک اسید: هیالورونیک اسید یک مایع غلیظ مشابه مایع روان کننده مفصل است که برای بهبود تحرک پذیری و کاهش درد به زانو تزریق میشود. با اینکه نتایج حاصل از اثربخشی این درمان متفاوت هستند، اما میتواند موجب تسکین ۶ ماهه درد شود.
- پلاسمای غنی از پلاکت (PRP): تزریق پلاسمای غنی از پلاکت حاوی فاکتورهای رشد بوده که التهاب را کاهش داده و باعث تسکین درد میشود. برخی تحقیقات نشان میدهند که تزریق پلاسمای غنی از پلاکت برای افرادی که به آرتروز مبتلا هستند میتواند مؤثر باشد.
جراحی
چنانچه آسیب یا صدماتی داشته باشید که نیاز به جراحی داشته باشند، معمولاً در این موارد نیازی به انجام آنی و فوری عمل جراحی نیست. قبل از هرگونه تصمیم گیری باید مزایا و معایب هر دو روش توانبخشی غیرجراحی با بازسازی توسط جراحی را با یکدیگر مقایسه کنید. چنانچه تصمیم به جراحی داشته باشید، گزینه‌های زیر پیش روی شما خواهند بود:
- جراحی آرتروسکوپی: بسته به آسیب وارده به زانو، پزشک میتواند این آسیب را با استفاده از دوربین فیبر نوری و ابزارهای بلند و باریکی که از طریق چند برش کوچک در اطراف زانو وارد مفصل میشوند، بررسی، معاینه و درمان کند. از جراحی آرتروسکوپی برای برداشتن بخشی از غضروف مینیسک از مفصل زانو، برداشتن یا ترمیم غضروف آسیب دیده ( به ویژه اگر موجب قفل شدن زانو شود) و برای ترمیم پارگی رباط استفاده میشود.
- جراحی تعویض جزئی مفصل زانو: در این روش، جراح تنها بخش آسیب دیده زانو را با قطعات فلزی و پلاستیکی تعویض میکند. این جراحی از طریق برش‌های کوچک انجام میشود و در نتیجه بهبودی از آن سریعتر خواهد بود.
- جراحی تعویض کامل مفصل زانو: در این جراحی، پزشک استخوان و غضروف آسیب دیده را از استخوان ران، ساق پا و کاسه زانو جدا کرده و آنرا با مفصل مصنوعی درجه یک از جنس فلز یا پلاستیک تعویض میکند.
- جراحی استئوتومی زانو: این جراحی برای همترازی بهتر زانو و تسکین درد آرتریت استفاده میشود و طی آن استخوان از طریق ران یا ساق پا برداشته میشود. به کمک این جراحی میتوانید جراحی تعویض کامل مفصل زانو را به تأخیر انداخته یا به طور کلی از آن خلاص شوید.
درمان و مراقبت در منزل
در مواردی که علل ساده موجب بروز درد شده باشند، با برخی از اقدامات ساده در منزل میتوانید زانو درد خود را برطرف کنید. چنانچه زانو درد شما به دلیل تصادف یا جراحت باشد، باید به پزشک مراجعه کنید. چنانچه زانو درد شما به تازگی شروع شده و شدید نیست، میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- استراحت کنید و از فعالیت شدید و وارد کردن فشار بروی زانو خودداری کنید.
- هر ساعت به مدت ۱۵ دقیقه بروی زانوی خود یخ بگذارید. روز اول حداقل ۴ مرتبه این روش را انجام دهید. برای استفاده، حوله‌ای به دور کیسه یخ کشیده و سعی کنید حین اعمال یخ نخوابید چرا که ممکن است ناحیه دچار سرمازدگی شود.
- زانو را تا حد امکان در ارتفاع قرار دهید تا تورم کاهش یابد.
- میتوانید زانوی خود را با باند کشی ببندید تا تورم را کاهش داده و از زانو محافظت کند.
- برای تسکین درد و تورم میتوانید از مسکن‌هایی نظیر ایبوپروفن (Motrin) یا ناپروکسن (Aleve) و برای تسکین درد از استامینوفن استفاده کنید. چنانچه بعد از ۲ روز مصرف این داروها باز هم مشکلی داشتید باید به پزشک مراجعه کنید.
- حین خوابیدن یک بالش در زیر یا بین زانوهای خود قرار دهید.
برای کمک به تسکین درد و جلوگیری از بروز مجدد آن از نکات زیر پیروی کنید:
- همیشه قبل از شروع ورزش بدن خود را گرم کنید و پس از اتمام ورزش بدنتان را خنک کنید. حرکات کششی را برای عضلات چهارسر ران و همسترینگ انجام دهید.
- از دویدن در سطوح شیب دار اجتناب کنید. به جای دویدن در این سطوح، راه بروید.
- به جای دویدن دوچرخه سواری کرده یا بهتر از آن، شنا کنید.
- مقدار تمرین و ورزش خود را کاهش دهید.
- روی سطوح نرم ورزش کرده یا بدوید.
- وزن خود را کاهش دهید. هر کلیوگرم وزن اضافه موجب وارد شدن فشار مضاعف به زانو میشود.
- اگر کف پای شما صاف است میتوانید از بریس یا ارتزهای مخصوص حین پیاده روی یا دویدن استفاده کنید.
ممکن است بسته به علت ایجاد کننده زانو درد به اقدامات مراقبتی و درمانی بیشتری نیاز داشته باشید.
چه زمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کرد؟
در موارد زیر باید به پزشک متخصص مراجعه کرد:
- چنانچه نمیتوانید وزن بدن خود را بروی زانویتان بیندازید.
- حتی حین استراحت درد شدیدی دارید.
- زانوی شما قفل کرده یا خالی میکند.
- زانوی شما تغییر شکل داده.
- در صاف یا خم کردن زانوی خود مشکل دارید.
- قرمزی، تورم و گرم شدن زانو را حس میکنید.
- در ساق پا یا زیر زانوی خود احساس درد، تورم، بی حسی، گزگز یا تغییر رنگ مایل به آبی دارید.
- پس از گذشت ۳ روز از درمان در منزل همچنان درد دارید.
سؤالات متداول
سریعترین روش برای تسکین زانو درد کدام است؟
از اصول درمانی RICE پیروی کنید. این کلمه از سرواژه ۴ عبارت استراحت کردن (Rest)، اعمال یخ (Ice)، فشرده سازی (Compression) و بالا نگه داشتن عضو (Elevation) ساخته شده است. از اینرو، با استفاده از این متد درمانی میتوانید زانو درد خود را تسکین داده و حتی آسیب ناشی از آرتروز را نیز کنترل کنید.
چگونه میتوان جدی بودن زانو درد را فهمید؟
- چنانچه نمیتوانید وزن بدن خود را برروی زانویتان بیندازید.
- در زانوی خود تورم داشته باشید.
- نتوانید زانوی خود را به طور کامل صاف یا خم کنید.
- تغییر شکل فاحشی را در پا یا زانوی خود مشاهده کنید.
- علاوه بر قرمزی، درد و تورم در زانوی خود، تب هم داشته باشید.
زانو درد چقدر میتواند ادامه داشته باشد؟
زانو درد جزئی تنها با ۱ الی ۲ روز استراحت تسکین میابد، اما آسیب‌های شدید ممکن است تا مدت طولانی‌تری شما را درگیر کنند. چنانچه پس از چند روز بهبود نیابید، باید به پزشک مراجعه کنید.
مصرف کدام غذاها برای زانو درد مضر است؟
۵ نوع ماده غذایی که اگر زانو درد دارید باید از آنها اجتناب کنید عبارتند از:
- غذاهای قندی. شکر رایج‌ترین عضو وعده‌های غذایی ما میباشد که به دلیل مصرف مکرر روزانه، متوجه تأثیر منفی آن بر روی بدن خود نمی شویم.
- نمک.
- الکل.
- گوشت قرمز.
- اسیدهای چرب امگا 6.
- غذاهای غنی از امگا 3.
- سبزیجات صلیبی یا چلیپایی.
- سبزی و ادویه جات.
چگونه میتوان پارگی رباط زانو را متوجه شد؟
- داشتن حس ترکیدن چیزی در زانو.
- تورم یا سفتی زانو.
- درد، به خصوص هنگام چرخاندن زانو.
- مشکل در صاف کردن کامل زانو.
- احساس قفل شدن زانو.
- احساس خالی کردن زانو.
در صورت داشتن زانو درد چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
در صورت عدم تسکین زانو درد، ورزشکاران با گذشت ۴۸ ساعت و افراد معمولی بعد از ۳ هفته باید به متخصص مراجعه کنند. اکثریت پزشکان توصیه میکنند که به محض اینکه علائم منجر به تأثیر بر زندگی عادی شما شد، باید به پزشک مراجعه کنید.
چگونه میتوان وجود مشکل در زانو را متوجه شد؟
علائم و نشانه‌های وجود مشکل در زانو عبارتند از:
سفت شدن خفیف زانو. تورم جزئی. احساس ترکیدن چیزی در زانو و ضعف موقت زانو.
آیا پیاده روی برای زانو درد مفید است؟
برای اکثریت افراد مبتلا به آرتریت زانو، پیاده روی بهترین گزینه است چرا که یک فعالیت کم فشار بوده و فشار چندانی به مفصل زانو وارد نمیکند. علاوه بر این، پیاده روی میتواند دامنه حرکتی مفصل زانو را افزایش داده و از سفت شدن آن جلوگیری کند.
چه زمانی نباید زانو درد را نادیده گرفت؟
ممکن است زانو درد را جدی نگیرید، اما هرگز نباید خود را وادار به تحمل درد یا ضعف کنید. چنانچه قرمزی، تورم و درد شدیدی دارید حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
آیا باید با وجود زانو درد همچنان ورزش کرد؟
چنانچه زانو درد داشته باشید، ورزش کردن سخت‌ترین اما در عین حال بهترین کار خواهد بود. ورزش کردن با وجود زانو درد یکی از مؤثرترین روش‌ها برای تسکین درد است.
