زخم پا یکی از مشکلات شایع دیابت است که با روشهایی مانند اصلاح تغذیه، ورزش و درمان با انسولین به خوبی کنترل نمیشود. زخم پای دیابتی در اثر متلاشی شدن بافت پوست و بدون محافظ شدن لایههای زیر پوست رخ میدهد.
زیر انگشتهای شست و سینه کف پا شایعترین محلهای تشکیل زخم پای دیابتی است. زخم پای دیابتی میتواند تا استخوانهای پا نیز نفوذ کند و به آنها آسیب بزند.
تمام بیماران دیابتی ممکن است دچار زخم پای دیابتی شوند، اما اگر به خوبی از پا مراقبت کنید، میتوانید از ایجاد زخم پای دیابتی جلوگیری کنید. درمان زخم پای دیابتی به علت ایجاد شدنش بستگی دارد.
انواع زخم های دیابتی
زخم پای دیابتی در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ قابل مشاهده است و شدت آن در تمام بیماران یکسان نیست. این زخمها براساس علائم و نشانههایی که ظاهر میشوند، در گروههای مختلف طبقهبندی و شناسایی میشوند. داشتن شناخت و آگاهی از انواع زخم پای دیابتی به تعیین درمان مناسب بسیار کمک میکند.
- زخم نوروپاتی: نوروپاتی باعث بیحسی و از دست رفتن توانایی حرکتی و عملکرد خودمختار بخش خاصی از بدن میشود. زخم در صورتی نوروپاتیک تشخیص داده میشود که بیمار دچار بیحسی باشد، اما به بیماری شریانی زمینهای مبتلا نباشد. براساس نتایج یک مطالعه، بیش از پنجاه درصد بیماران دیابتی در طول عمرشان دچار زخم نوروپاتی خواهند شد.
- ایسکمیک: ایسکمی پیامد محدود شدن جریان خون و اکسیژن یا کاهش خونرسانی و اکسیژنرسانی در یک ناحیه خاص است. چنانچه ایسکمی وجود داشته باشد، اما بیمار دچار بیحسی نباشد، زخم از نوع ایسکمیک تشخیص داده میشود. بیماری شریانی نیز ممکن است وجود داشته باشد. بیش از پنجاه درصد بیماران دیابتی دچار زخم ایسکمیک میشوند. هر یک درصد افزایش میزان A1C خطر ابتلا به بیماری شریان محیطی را ۲۶% افزایش میدهد.
- نوروایسکمی: زخم زمانی نوروایسکمی تشخیص داده میشود که هر دو عارضه نوروپاتی و ایسکمی وجود داشته باشند. تقریباً ۵۰% زخمهای پای دیابتی از این زیرمجموعه است.
درجات مختلف زخم های دیابتی
- درجه ۰: ضایعه باز وجود ندارد؛ ممکن است زخم بهبود یافته باشد.
- درجه ۱: زخم سطحی که در لایههای عمیقتر نفوذ نکرده است.
- درجه ۲: زخم عمیقتر: زخم تاندون، استخوان یا کپسول مفصلی را درگیر کرده است.
- درجه ۳: درگیر شدن بافتهای عمقیتر همراه با آبسه، استئومیلیت (عفونت استخوان) یا تاندونیت (التهاب تاندون)
- درجه ۴: قانقاریای بخشی از کف پا یا پاشنه
- درجه ۵: قانقاریای گسترده و درگیر کننده کل کف پا
دلایل زخم پای دیابتی
شایعترین علتهای زخم پای دیابتی عبارت است از:
- ضعیف بودن گردش خون: گردش خون نامناسب نوعی بیماری عروقی است که باعث ناکارآمدی جریان خون در پا میشود. بهعلاوه گردش خون ضعیف التیام یافتن زخمها را دشوارتر میکند.
- بالا بودن قند خون (هایپرگلایسمی): ازآنجا که بالا بودن گلوکز خون فرایند التیام یافتن زخم پای عفونی را آهسته میکند، کنترل قند خون بسیار مهم و حیاتی است. مقابله با عفونتهای ناشی از زخم برای بدن بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ و بیماریهای دیگر غالباً دشوارتر است.
- آسیب عصبی: آسیب عصبی عارضهای بلندمدت و مزمن است که ممکن است به بیحسی پا منجر شود. عصبهای آسیبدیده گزگز میکنند و دردناکاند. آسیب عصبی حساسیت به درد پا را کاهش میدهد، در نتیجه زخمهای بدون دردی ایجاد میشود که در نهایت به زخم پای دیابتی تبدیل میشود.
- تحریک یا زخم شدن پا: زخم را میتوان از روی ترشحات خارجشده از ناحیه درگیر تشخیص داد. ضمناً گاهی توده برجسته و مشخصی وجود دارد که همواره دردناک نیست.
عاملهای دیگری که خطر ایجاد شدن زخم پای دیابتی را افزایش میدهند، عبارتاند از:
- اندازه نبودن کفش یا پایین بودن کیفیت کفش
- رعایت نکردن بهداشت: بیمار مرتب یا به طور کامل پاهایش را نمیشوید یا آنها را پس از شستشو خشک نمیکند.
- به خوبی کوتاه نکردن ناخنهای پا
- مصرف مشروبات الکلی
- بیماری چشمی ناشی از دیابت
- بیماری قلبی
- بیماری کلیوی
- چاقی
- استعمال دخانیات: کشیدن سیگار یا مصرف دخانیات دیگر گردش خون را مختل میکند.
همچنین زخم پای دیابتی بالاترین میزان شیوع را در میان مردان مسن دارد.
زمان مراجعه به پزشک
اگر متوجه سیاه شدن گوشت دور ناحیه بیحس پا شدید، فوراً برای درمان زخم پای عفونی به پزشک مراجعه کنید. اگر زخم پای دیابتی عفونی را درمان نکنید، آبسه تشکیل میشود و عفونت در بخشهای دیگر کف پا و پا پخش میشود.
تشخیص زخم پای دیابتی
اگر زخم پای دیابتی داشته باشید، پزشک از شما میپرسد که چه زمانی برای اولین بار متوجه زخم شدید. همچنین لازم است سابقه ابتلا به بیماریهای دیگری مانند نوروپاتی محیطی یا بیماری شریانهای پا را نیز به پزشک اطلاع بدهید، چون این بیماریها خطر ایجاد زخم پای دیابتی را افزایش میدهند.
پزشک پا و انگشتان را معاینه میکند و وجود تاول، بریدگی، خراش یا ناخن فرورفته در گوشت را بررسی میکند؛ فرورفتن ناخن در گوشت باعث تشکیل زخمهای بیشتری میشود. ضمناً پزشک سرعت جریان خون را از طریق لمس نبض ارزیابی میکند.
ممکن است پزشک از شما بخواهد که بایستید و راه بروید تا بتواند چگونگی توزیع وزن را روی استخوانها و مفصلهای پا ارزیابی کند. لنگ زدن گاهی نشانه آسیب ساختاری است و نامنظم بودن گامها نیز باعث تشکیل تاول میشود. پزشک شکل پا را ارزیابی میکند، چون بینظمی و عدمهمترازی غیرعادی خطر تشکیل زخم پای دیابتی را افزایش میدهد.
عکس رادیوگرافی
ممکن است پزشک توصیه کند که عکس رادیوگرافی بگیرید تا تغییرات ایجادشده در همترازی استخوانهای پا را ارزیابی کند؛ چنین تغییراتی میتواند علت زخم پای دیابتی باشد. همچنین عکس رادیوگرافی کاهش توده استخوان را نشان میدهد که یکی از پیامدهای احتمالی عدم تعادل هورمونی در نتیجه ابتلا به دیابت به شمار میآید.
اسکن MRI
در اسکن MRI از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه تصاویر سهبعدی رایانهای از بافتهای نرم داخل بدن استفاده میشود. پزشک زمانی دستور انجام MRI را میدهد که به اطلاعات بیشتری درباره گستردگی آسیب ناشی از زخم نیاز داشته باشد. اسکن MRI التهاب را نشان میدهد که یکی از نشانههای عفونت است.
آزمایش خون
اگر نشانههای عفونت مانند سرخی، ورم و داغ شدن بخش آسیبدیده پا وجود داشته باشد، پزشک دستور میدهد که آزمایش خون برای غربالگری عفونت انجام شود. آزمایش خون آزمایش سادهای است که میتوان آن را در مطب پزشک نیز انجام داد. نتایج آزمایش خون معمولاً ظرف یک هفته آماده میشود.
درمان زخم پای دیابتی
وزنتان را روی پای زخمی نیندازید تا دچار درد نشوید. برداشتن وزن از روی پای زخمی برای انواع زخمهای پای دیابتی مفید است. فشار ناشی از راه رفتن عفونت را بدتر و زخم را بزرگتر میکند.
ممکن است پزشک توصیه کند که برای محافظت از پا از وسایل خاصی استفاده کنید:
- کفشهای خاص طراحیشده برای بیماران دیابتی
- بریس پا
- باندهای فشاری
- کفی طبی کفش برای جلوگیری از ایجاد میخچه و پینه
گاهی پزشکان عمل دبریدمان را برای درمان زخم پای دیابتی انجام میدهند؛ پزشک پوست مرده یا اشیای خارجی ایجاد کننده زخم را در عمل دبریدمان برمیدارد.
عفونت یکی از عوارض جدی زخم پای دیابتی است و به درمان فوری نیاز دارد. تمام عفونتها به یک روش درمان نمیشود.
درمان دارویی
اگر عفونت حتی پس از درمانهای پیشگیرانه یا ضد فشار پیشرفت کرده باشد، پزشکان داروهای آنتیبیوتیک، ضدپلاکت یا ضد انعقاد را برای درمان زخم پای دیابتی تجویز میکنند.
بسیاری از آنتیبیوتیکها به استافیلوکوکوس اورئوس یا بتا-همولیتیک استرپتوکوک حمله میکنند؛ اولی باکتری ایجاد کننده عفونتهای استاف است و دومی به طور طبیعی در رودهها وجود دارد.
اگر به بیماریهای دیگری مانند HIV و مشکلات کبدی مبتلا هستید که خطر ابتلا به عفونت ناشی از این باکتریهای مضر را افزایش میدهند، حتماً این بیماریها را به پزشک گزارش بدهید.
انواع زخم |
داروی انتخابی |
جایگزینها |
زخمهای خفیف تا متوسط موضعی (درمان سرپایی) | دیکلوکساسیلین (Pathocil) | سفالکسین (کفلکس)؛ آموکسیسیلین/پتاسیم کلاولانات (آگمنتین)؛ کلیندامایسین خوراکی (کلئوسین) |
زخمهای متوسط تا شدید (بستری) | نافسیلین (Unipen) یا اگزاسیلین | سفازولین (آنسف)؛ آمپی سیلین/ سولباکتام (اوناسین)؛ کلیندامایسین IV؛ ونکومایسین (ونکوسین) |
زخمهای متوسط تا شدید همراه با ایسکمی یا نکروز موضعی قابل توجه | آمپی سیلین/سولباکتام | تیکارسیلین/کلاولانات (تیمنتین)؛ پیپراسیلین/ تازوباکتام (زوسین)؛ کلیندامایسین به همراه سیپروفلوکساسین (سیپرو)؛ سفتازیدیم (فورتاز) یا سفپیم (Maxipime) یا سفوتاکسیم (کلافوران) یا سفتریاکسون (روسفین) به همراه مترونیدازول (فلاژیل)؛ سفازولین (برای استافیلوکوکوس اورئوس)؛ نفسیلین (یونیپن)؛ اگزاسیلین |
عفونت کشنده یا عفونتی که عضو را تهدید کند و هشداری برای قطع عضو باشد. | تیکارسیلین/کلاولانات یا پیپراسیلین/تازوباکتام با یا بدون آمینوگلیکوزید | کلیندامایسین به همراه سیپروفلوکساسین یا توبرامایسین (نبسین)؛ کلیندامایسین به همراه سفتازیدیم یا سفپیم یا سفوتاکسیم یا سفتریاکسون؛ ایمیپنم/سیلاستین (پریماکسین) یا مروپنم (Merrem)؛ وانکومایسین به همراه آزترئونام (آزاکتام) به همراه مترونیدازول؛ وانکومایسین به همراه سفپیم؛ سفتازیدیم به همراه مترونیدازول |
دبریدمان زخم پای دیابتی
عمل دبریدمان برای برداشتن پوست و بافت مرده و عفونی از زخم پا انجام میشود. پزشک حین عمل دبریدمان گستردگی آسیب وارد شده به بافت نرم را ارزیابی میکند و با برداشتن بافتهای مرده و عفونی به التیام یافتن زخم کمک میکند.
پزشک بافتها را از داخل و دور زخم با ابزار تیزی مانند اسکالپل برمیدارد. سپس زخم را با محلول ضدعفونیکننده شستشو میدهد.
ممکن است دبریدمان به منظور تسهیل فرایند التیام در یک دوره چند هفتهای یا چند ماهه بیش از یک بار انجام شود. همچنین پزشک پمادی را برای از بین بردن بافت مرده تجویز میکند. تا زمانیکه زخم التیام نیافته است، روزی یک بار در خانه از پماد استفاده کنید.
پزشک زخم را پس از دبریدمان با باند استریل میپوشاند. زخم را تمیز نگه دارید و باند روی زخم را هر روز عوض کنید.
اگر دبریدمان باعث ناراحتیتان بشود، پزشک توصیه میکند داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن مصرف کنید.
لیزر کم توان برای درمان زخم پای دیابتی
درمان با لیزر کمتوان (LLLT) یا لیزر نرم انرژی نوری را که به منزله نوعی محرک زیستی است به طور مستقیم به بافتها میرساند. انرژی لیزرِ جذبشده مولکولها و اتمهای سلولهای را تحریک میکند، اما باعث افزایش سریع یا قابل توجه دمای بافتها نمیشود.
در حالی که اکثر دستگاههای لیزر کمتوان از فاصلهای ثابت بر روی منطقه درمانی تابانده میشوند، امروزه عبارت LLLT به کار میرود تا روش جدیدی از طب سوزنی با استفاده از لیزر را توصیف کند که به آن سوزن لیزری معروف است. سوزنهای لیزری در واقع سوزن نیستند و در پوست فرو نمیروند؛ به جای آن، فیبرهای نوری اپتیکال به صورت عمودی بر روی نقاط ثابت طب سوزنی قرار میگیرند. این باعث میشود تا تراکم بالایی از نور در انتهای فیبر تجمع یابد و پراکندگی نور در سطح پوست به حداقل رسیده و کاهش یابد. این روش اثرات درمانی مشابهی با طب سوزنی دستی دارد.
ثابت شده است که تشعشع لیزر کمتوان اثر تحریک کننده بر سلولها دارد و تشعشع پرتوان از اثر بازدارندگی برخوردار است. استفاده از لیزر برای تحریک فرایند التیام در مواردی که زخم جوش نمیخورد، توصیه میشود.
عملهای جراحی
پزشک توصیه میکند که عمل جراحی برای درمان زخم پای دیابتی انجام شود. برای آنکه فشار دور زخم کمتر شود، جراح استخوان را میتراشد یا ناهنجاریهای پا مانند انگشت چکشی یا انحراف شست پا را اصلاح میکند.
درمان زخم پای دیابتی احتمالاً به جراحی نیاز ندارد. با این حال اگر هیچ درمان دیگری به التیام یافتن زخم کمک نکند، جراحی از بدتر شدن زخم یا ضرورت یافتن قطع عضو جلوگیری میکند. عملهای زیر برای درمان زخم پای دیابتی انجام میشود:
- پیوند پوست: پیوند یا گرافت پوست برای بازسازی پوست ضعیف یا از بین رفته توصیه میشود. پیوند پوست فرایند التیام را تسهیل میکند و خطر عفونت را کاهش میدهد. پوست را میتوان از بخش دیگری از بدن، مانند ران یا از اهداکننده دیگری گرفت. اهداکننده پوست با توجه به وضعیت هر بیمار تعیین میشود.
- جراحی عروق: جراحی عروق باعث میشود که خون دوباره به شیوهای مناسب در محل زخم جریان پیدا کند. در نتیجه پوست سالمتر میشود و فرایند التیام تسهیل میگردد.
- تراش دادن یا برداشتن استخوان: این عمل برای اصلاح ناهنجاریهایی مانند خار استخوانی، انگشت چکشی یا انحراف انگشت شست انجام میشود که به ناحیه اطراف فشار میآورند.
- بازسازی ناهنجاریها: مانند صافی کف پا یا زیاد بودن قوس کف پا که موجب وارد شدن فشار زیاد میشود.
- همترازی مجدد یا به هم جوش دادن مفصلها: این عملها برای رفع نقصهای زیستمکانیکیای انجام میشوند که فشار را افزایش میدهند.
- افزایش طول تاندون: طول تاندون برای رفع تنش و برداشتن فشار از روی زخم افزایش داده میشود؛ در نتیجه زخم خوب میشود یا از تشکیل زخم جدید جلوگیری میشود.
- قطع عضو: اگر بافت به شدت آسیب دیده باشد یا نتوان از پخش شدن عفونت جلوگیری کرد، انگشت یا پا قطع میشود. البته گروه نجات تمام روشهای درمان را پیش از توصیه قطع عضو امتحان میکنند.
معمولاً بیمارانی به موفقیتآمیزترین نتیجه از جراحی میرسند که برای دوران نقاهتشان برنامهریزی میکنند. پزشک توضیح میدهد که قبل از عمل، در طول درمان و پس از آن باید انتظار چه اتفاقاتی را داشته باشید. برای مثال با توجه به نوع عمل ممکن است لازم باشد از یکی از نزدیکانتان بخواهید که چند روز مراقبتان باشد یا در انجام دادن کارهای خانه کمکتان کند.
در بلند مدت باید مراقب تغذیه، میزان قند خون و جریان خونتان باشید تا خطر دوباره ایجاد شدن زخم پای دیابتی کمتر شود. گروه درمان راهنماییتان میکند تا تغییرات قابل مدیریتی را برای کمک به دستیابی به اهداف سلامتی بلندمدتتان ایجاد کنید.
پیشگیری از ایجاد زخم پای دیابتی
علاوه بر آنکه باید قند خونتان را کنترل کنید، رعایت توصیههای اساسی زیر نیز خطر ایجاد زخم پا را کاهش و سلامت عمومی بدن را بهبود میدهد:
- پایتان را هر روز معاینه کنید: شاید بدنتان آنقدر منعطف نباشد که بتوانید کف پاهایتان را ببینید یا قدرت دیدتان ضعیف شده باشد و خوب نبینید. در این صورت از همسر یا یکی از اعضای خانوادهتان بخواهید که پاها و کفشهایتان را معاینه کند و وجود بریدگی، کبودی، ترک، تاول، سرخی یا دیگر نشانههای ناهنجاری را بررسی کند. اگر حتی زخم کوچکی را روی پا دیدید، به پزشک مراجعه کنید. هر چه درمان را سریعتر شروع کنید، بهتر است.
- پاهایتان را به پزشک نشان بدهید: وقتی به پزشک عمومی مراجعه میکنید، کفش و جورابتان را دربیاورید و پاهایتان را به پزشک نشان بدهید. حتی اگر پزشک معاینه را شروع نکرد، از ایشان بخواهید مشکلات مربوط به آسیب عصبی و گردش خون را در پاهایتان بررسی کنند.
- همیشه، حتی در خانه، کفش و جوراب بپوشید: اگر به نوروپاتی دیابتی مبتلا باشید، ممکن است وقتی پایتان را روی جسم تیزی میگذارید، بریده شدن پا را حس نکنید. کفشها و کفیهای مخصوصی از پوست در برابر زخم شدن محافظت میکند. کفشهایتان را قبل از پوشیدن بررسی کنید و به طور مرتب کفش جدید تهیه کنید.
- کفشی بپوشید که کاملاً اندازه باشد: کفشهای پاشنهبلند، نوکتیز، بسیار تنگ، گشاد یا کوتاه را کنار بگذارید. پزشک میتواند کفش سفارشی شیک یا کفی مناسبی را برایتان تجویز کند که مخصوص بیماران در معرض خطر ابتلا به مشکلات پا طراحی میشود.
- اگر پایتان به دلیل ابتلا به دیابت داغ میشود، از دماسنج فروسرخ استفاده کنید: آسیب تشخیص داده نشده، به زخم پا منجر میشود. دماسنج فروسرخ «نقطههای داغ» ملتهب بالقوه را روی پا شناسایی میکند. دمای پوست معمولاً روزها یا حتی هفتهها پس از ایجاد زخم، چهار درجه فارنهایت یا بیشتر افزایش پیدا میکند. دماهای خوانده شده از بخشهای مختلف پا را یادداشت کنید تا بتوانید تغییر را به سرعت تشخیص بدهید. اگر متوجه افزایش دما شدید، با پزشک تماس بگیرید.
جلوگیری از زخم پای دیابتی مانند یک کار تماموقت است، البته مجبور نیستید خودتان به تنهایی با این مشکل روبهرو شوید. چه تمرکزتان بر روی پیشگیری از زخم پای دیابتی باشد، چه به درمانهای پیشرفته برای مراقبت از زخمی که خوب نمیشود، نیاز داشته باشید، متخصصان مجرب کلینیک درمان درد امید آمادهاند تا در مسیر بازیابی سلامتی قدم به قدم در کنارتان باشند.
پرسشهای پرتکرار
درمان زخم پای دیابتی چقدر طول میکشد؟
زخمهای بیماران مبتلا به دیابت و بیماری شریانی پا غالباً به آهستگی التیام مییابد، بنابراین ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد تا زخم پای دیابتی کاملاً خوب شود.
ممکن است پایم را به دلیل زخم پای دیابتی از دست بدهم؟
اگر زخم دیابتی خوب نشود، آسیب شدیدی به بافتها و استخوان میزند. در این صورت ممکن است لازم باشد انگشت، پایین پا یا بخشی از پا قطع شود.
درد زخم پای دیابتی چقدر است؟
زخم پای دیابتی غالباً به دلیل کاهش حس پا بدون درد است.
از کجا متوجه عفونت کردن زخم پای دیابتی بشوم؟
عفونت با درد مداوم، سرخی دور زخم، داغ و متورم شدن زخم، چرک کردن یا خوب نشدن زخم همراه است. به محض روبهرو شدن با هر یک از این نشانهها فوراً به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی قطع عضو برای درمان زخم پای دیابتی ضرورت مییابد؟
قطع عضو زمانی توصیه میشود که بیماری شدید باشد یا با درمانهای محافظهکارانه نگهدارنده بهبود نیابد.
ممکن است زخم پای دیابتی پخش شود؟
عفونت پای دیابتی ممکن است از کف پا از طریق ناحیه بیناستخوانی به سمت پشت پا پخش شود.
چرا زخم پای دیابتی بو میدهد؟
زخم پای دیابتی به دلیل وجود باکتریهای فراوان در زخم بدبو است.