گزگز و مورمور دست و پا غالباً با علائم دیگری مانند درد، سوزش یا بی‌حسی دست و پا همراه است. کمبود ویتامین، دیابت و نارسایی کلیه از جمله دلایل پزشکی گزگز دست و پا به دلیل آسیب عصبی هستند.
اگر دست و پای‌تان گزگز می‌کند و توضیحی برای این وضعیت ندارید، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام علت گزگز دست و پا برای رفع علائم و پیشگیری از آسیب عصبی مهم است.
دلایل گزگز دست و پا
بسیاری از دلایل گزگز دست و پا پیامد ابتلا به عارضه‌ای موسوم به نوروپاتی محیطی است. نوروپاتی محیطی نوعی آسیب عصبی است که به گزگز و بی‌حسی دست و پا دامن می‌زند. دلایل ابتلا به نوروپاتی محیطی و دیگر علت‌های گزگز دست و پا را در این بخش برای‌تان توضیح می‌دهیم.
گیرافتادگی عصب
گیرافتادگی عصب در پشت بدن و کمر یکی از دلایل گزگز و مورمور دست و پاست. گیرافتادگی عصب می‌تواند پیامد ورم یا آسیب‌دیدگی باشد.
گیرافتادگی عصب علاوه بر گزگز دست و پا با علائم دیگری مانند درد و محدودیت حرکتی همراه است. برای درمان گیرافتادگی عصب از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- استراحت
- درمان دارویی
- فیزیوتراپی
اگر هیچ کدام از روش‌های فوق مؤثر نباشد، جراحی برای درمان گیرافتادگی عصب انجام می‌شود.
مواد سمی
بلع ماده سمی یا جذب شدن ماده سمی از راه پوست نیز یکی از دلایل گزگز دست و پا است. بلع یا جذب مواد سمی زیر موجب گزگز دست و پا می‌شوند:
- آرسنیک
- تالیوم
- جیوه
- ضدیخ
درمان تماس با مواد سمی باید به سرعت انجام شود و روش درمان به نوع ماده سمی بستگی دارد.
الکل
الکل سمی است و می‌تواند به بافت عصبی آسیب بزند. زیاده‌روی در نوشیدن مشروبات الکلی موجب ابتلا به نوعی نوروپاتی محیطی موسوم به نوروپاتی الکلی می‌شود.
نوروپاتی الکلی با درد و گزگز دست و پا همراه است. درمان این عارضه با تمرکز بر کاهش یا ترک مصرف مشروبات الکلی انجام می‌شود.
اضطراب
تنفس افراد مضطرب سریع و غیرطبیعی می‌شود و اصطلاحاً مشکل هایپرونتیلیشن پیش می‌آید که می‌تواند باعث گزگز پا شود.
تنفس سریع و غیرطبیعی یکی از علائم شایع اضطراب است که موجب عدم‌تعادل در میزان اکسیژن و دی اکسید کربن می‌شود که می‌تواند گزگز پا را به دنبال داشته باشد.
گزگز پا و اضطراب منشأ روان‌شناختی دارد. چون وقتی فرد مضطرب می‌شود، از حس‌های بدنی‌اش آگاه‌تر می‌شود.
برای درمان اضطراب از روش‌های زیر بهره گرفته می‌شود:
- رفتاردرمانی شناختی
- گفتگودرمانی
- مصرف داروهای ضداضطراب
- فعالیت‌ها و ورزش‌های ارتقادهنده رفاه مانند یوگا، مدیتیشن و ذهن‌آگاهی
بارداری
گزگز پا غالباً یکی از عوارض بارداری است. همان‌طور که جنین بزرگ‌تر می‌شود، رحم به عصب‌های پای مادر فشار می‌آورد. تحت فشار قرار گرفتن عصب موجب گزگز پا می‌شود که غالباً از اصطلاح «سوزن سوزن شدن» برای آن استفاده می‌کنند.
تأمین آب مورد نیاز بدن، تغییر موقعیت و بالا گذاشتن پا هنگام استراحت کردن به رفع حس گزگز و سوزن سوزن شدن کمک می‌کند. در صورت مواجه شدن با علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- گزگز پای مداوم
- احساس ضعف در پا
- متورم شدن پا
آسیب کشیدگی مکرر
آسیب کشیدگی مکرر (RSI) می‌تواند باعث گزگز دست شود. RSI زمانی رخ می‌دهد که فرد فعالیت‌های تکراری را برای مدتی بسیار طولانی بدون استراحت کردن انجام بدهد. RSI به عنوان اختلال دست ناشی از کار شناخته می‌شود و می‌تواند پیامد حالت اندامی نامناسب باشد. RSI عموماً اعضای زیر را درگیر می‌کند:
- دست و مچ دست
- ساعد و آرنج
- گردن و شانه
از دیگر علائم RSI می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد
- ناراحتی مداوم
- حساسیت به لمس
- خشکی
- نبض زدن
- ضعف
- گرفتگی
روش‌های زیر برای درمان RSI به کار برده می‌شوند:
- داروهای ضدالتهابی
- پک سرد
- ساق کشی
کمبود ویتامین
کمبود ویتامین E ،B-1 ،B-6 ،B-12 یا نیاسین باعث گزگز دست یا پا می‌شود؛ وجود این ویتامین‌ها برای عملکرد عصبی حیاتی است. کمبود ویتامین B-12 موجب ابتلا به نوروپاتی محیطی می‌شود. دیگر علائم کمبود ویتامین به شرح زیر است:
- سرگیجه
- تنگی نفس
- خستگی مزمن
- سردرد
- مشکلات گوارشی
- احساس درد در قفسه سینه
- حالت تهوع
- بزرگ شدن کبد
کمبود ویتامین را می‌توان با داشتن رژیم غذایی سالم‌تر یا مصرف مکمل‌های غذایی درمان کرد.
ام اس
ام اس عارضه بلندمدتی است که مغز و نخاع را درگیر می‌کند.
بی‌حسی یا گزگز پا یکی از علائم اولیه ام اس است. برخی بیماران ام اسی گزگز را قبل از تشخیص ام اس تجربه می‌کنند. از دیگر علائم MS می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات بینایی
- درد
- اسپاسم یا گرفتگی
- خستگی مزمن
- سرگیجه
- مشکل در حفظ تعادل
- مشکلات مثانه
- اختلالت جنسی
- مشکلات شناختی
برای درمان ام اس از روش‌های زیر بهره گرفته می‌شود:
- مصرف کوتاه‌مدت داروهای استروئیدی
- درمان علائم خاص
- درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری
مصرف دارو
گزگز دست و پا می‌تواند از عوارض جانبی مصرف بعضی داروها باشد. داروهایی که برای درمان عارضه‌های زیر مصرف می‌شند، ممکن است باعث گزگز دست یا پا شود:
- سرطان
- ایدز
- HIV
- تشنج
- ناراحتی‌های قلبی
- فشار خون بالا
عفونت
عفونت‌های خاص عصب‌ها را ملتهب می‌کند. این التهاب می‌تواند علت گزگز دست یا پا باشد. گزگز دست و پا می‌تواند علامت ابتلا به عفونت‌های زیر باشد:
- HIV
- ایدز
- هپاتیت B و C
- بیماری هانسن (لپرسی یا جذام)
- زونا
- بیماری لایم
افرادی که به شدت مشکوک به ابتلا به عفونت هستند، باید به پزشک مراجعه کنند تا آزمایش‌های مناسب را انجام دهند. عموماً آزمایش خون برای تشخیص عفونت استفاده می‌شود. پس از تشخیص عفونت، پزشک بهترین روش درمانی را توصیه می‌کند.
نارسایی کلیه
گزگز دست و پا یکی از نشانه‌های نارسایی کلیه است. دیابت و فشار خون بالا خطر نارسایی کلیه را افزایش می‌دهند. دیگر علائم نارسایی کلیه عبارت است از:
- گرفتگی
- پرش عضلانی
- ضعف عضلانی
اگر احتمال می‌دهید که دچار مشکل کلیوی باشید، برای انجام آزمایش‌های لازم و تشخیص مشکلتان به پزشک مراجعه کنید. نارسایی کلیه را می‌توان از طریق دیالیز یا پیوند کلیه درمان کرد.
بیماری‌های خودایمنی
بیماری خودایمنی می‌تواند علت گزگز دست و پا باشد. بیماری خودایمنی زمانی بروز می‌یابد که بدن به خود حمله کند. گزگز دست یا پا می‌تواند علامت ابتلا به بیماری‌های خودایمنی زیر باشد:
- لوپوس
- بیماری سلیاک
- روماتیسم
پزشکان از روش‌های زیر برای تشخیص بیماری خودایمنی استفاده می‌کنند:
- بررسی سابقه خانوادگی و پرونده پزشکی
- معاینه بالینی
- آزمایش خون
برای درمان بیماری‌های خودایمنی دارو تجویز می‌شود و تغییر رژیم غذایی توصیه می‌شود.
دیابت
ابتلا به دیابت باعث بالا رفتن قند خون می‌شود که به نوبه خود به آسیب عصبی دامن می‌زند. بیماران دیابتی از گزگز مداوم پا رنج می‌برند؛ به این عارضه نوروپاتی دیابتی می‌گویند.
علائم دیگر دیابت عبارتند از:
- احساس تشنگی شدید
- تکرر ادرار
- افزایش گرسنگی
- خستگی مزمن
- تاری دید
- دیر خوب شدن زخم‌ها
- لاغری غیرقابل توضیح
روش‌های زیر برای درمان دیابت به کار برده می‌شود:
- مصرف داروهایی مانند انسولین برای کنترل قند خون
- تغییر رژیم غذایی
- ورزش
بیماری شریان محیطی
بیماری شریان محیطی (PAD) به دستگاه گردش خون آسیب می‌زند و رگ‌های خونی را تنگ‌تر می‌کند. در نتیجه گردش خون ضعیف می‌شود و گزگز دست یا پا شروع می‌شود.
اگر بیماری شریان محیطی درمان نشود، پلاک در شریان‌ها جمع می‌شود و بیمار در معرض خطر ابتلا به سکته مغزی یا حمله قلبی قرار می‌گیرد. درمان دارویی، تغییر سبک زندگی یا جراحی از روش‌هایی است که برای درمان بیماری شریان محیطی به کار برده می‌شود.
سکته مغزی
گزگز دست و پا می‌تواند یکی از نشانه‌های سکته مغزی باشد. علائم سکته مغزی ناگهان شروع می‌شود و شامل موارد زیر است:
- بی‌حسی یا ضعف صورت، بازو یا پا، به‌ویژه در یک سمت بدن
- گیجی
- مشکل در تکلم
- مشکلات ادراکی
- تاری دید
- به سختی راه رفتن
- سرگیجه
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن هماهنگی
در صورت مواجهه با یک یا چند مورد از علائم فوق فوراً به اورژانس مراجعه کنید. پزشکان داروهای ترومبولیتیک را برای درمان سکته مغزی تجویز می‌کنند، این داروها به از بین بردن لخته‌های خون کمک می‌کنند.
تشخیص گزگز دست و پا
وقتی به دلیل گزگز غیرقابل توضیح دست و پا به پزشک مراجعه می‌کنید، ایشان اقدامات مختلفی را برای تشخیص علت گزگز انجام می‌دهند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاینه بالینی: معاینه بالینی شامل معاینه عصب‌شناختی می‌شود؛ رفلکس‌ها و عملکرد حسی یا حرکتی در معاینه عصبی ارزیابی می‌شوند.
- بررسی پرونده پزشکی: پزشک حین بررسی پرسش‌هایی را درباره علائم، بیماری‌های فعلی و داروهای مصرفی می‌پرسد.
- آزمایش خون: عواملی مانند غلظت مواد شیمیایی خاص، ویتامین‌ها یا هورمون‌های خون، عملکرد اندام‌ها و تعداد سلول‌های خون در آزمایش خون بررسی می‌شود.
- روش‌های تصویربرداری: مانند رادیوگرافی، MRI یا سونوگرافی.
- تست عملکرد عصبی: برای ارزیابی عملکرد عصب‌ها از روش‌هایی مانند تست سرعت هدایت عصبی یا نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی) استفاده می‌شود.
- نمونه‌برداری از عصب یا پوست.
درمان گزگز دست و پا
روش درمان گزگز و مورمور دست و پا به علت و مشکلات مرتبط بستگی دارد. برخی بیماران باید درمان ضدسرطان را برای پیشگیری از آسیب عصبی بیشتر و جلوگیری از تشدید مشکلات متوقف کنند. بهبود کامل چند ماه تا چند سال طول می‌کشد. بااین‌حال درمان عارضه گاهی اوقات دشوارتر است و به مدیریت بلندمدت نیاز دارد. در ادامه با درمان‌های متداول نوروپاتی محیطی آشنا می‌شوید.
درمان دارویی
درد ناشی از نوروپاتی محیطی را می‌توان با مصرف داروهایی مانند داروهای ضدالتهابی، گونه‌های خاصی از داروهای ضدافسردگی (مانند دولوکستین)، چسب ضددرد و قرص یا کرم مسکن تسکین داد.
طب فیزیکی و توانبخشی
پزشک، بیمار را به یک متخصص توانبخشی معرفی می‌کند که در قالب برنامه توانبخشی نوروپاتی، همکاری نزدیکی با متخصص فیزیوتراپی و کاردرمانی دارد. متخصص توانبخشی برای بهبود تعادل و تسهیل فعالیت‌های روزمره برای بیمار، ورزش‌ها یا روش‌هایی را تجویز می‌کند. به علاوه، گروه توانبخشی توصیه می‌کند از روش‌های درمانی مکمل مانند تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) و طب سوزنی برای کاهش درد استفاده شود.
پرسش‌های متداول
آیا گزگز دست و پا مشکلی جدی است؟
جدی بودن گزگز دست و پا به علت اصلی دامن‌زننده به این مشکل بستگی دارد. بی‌حسی مداوم پا می‌تواند منجر به زمین خوردن شود که ممکن است مشکلاتی جدی را برای سالمندان به وجود بیاورد. بی‌حسی مداوم دست بر قدرت گرفتن دست اثر می‌گذارد و بیمار را مستعد آسیب‌دیدگی و سوختگی می‌کند.
چطور می‌توانم گزگز دست و پا را متوقف کنم؟
اگر علائم ناشی از ابتلا به عارضه‌ای مزمن باشد، ممکن است به دارو، جراحی و یا تغییر سبک زندگی نیاز داشته باشید. روش درمان به علت اصلی بروز علائم بستگی دارد، بنابراین بهترین کار این است که با پزشک درباره مؤثرترین روش درمان مشورت کنید.
شایع‌ترین دلیل گزگز دست و پا چیست؟
آسیب عصبی ناشی از فشار خون بالا شایع‌ترین علت بی‌حسی یا گزگز دست و پا است. دیابت درمان‌نشده علائم دیگری نیز دارد.
فشار خون بالا می‌تواند علت گزگز دست و پا باشد؟
داروهای مخصوص درمان سرطان (شیمی‌درمانی)، HIV یا ایدز، فشار خون بالا، سل و عفونت‌های خاص می‌تواند باعث گزگز دست و پا شوند.
کمبود ویتامین D می‌تواند باعث گزگز دست و پا شود؟
از جمله علائم کمبود ویتامین D می‌توان به سوزن سوزن شدن، گزگز، مورمور یا احساس سوزش دست، پا و انگشتان اشاره کرد.
کم‌آبی می‌تواند علت گزگز دست و پا باشد؟
گزگز دست و انگشتان دست، تشنگی شدید، کم‌ادراری، ادرار تیره‌رنگ و گیجی از عوارض کم‌آبی است.
مصرف چه داروهایی باعث گزگز دست می‌شود؟
داروهای مخصوص درمان ناراحتی‌های قلبی و فشار خون، مانند آمیودارون یا هیدرالازین، داروهای ضدعفونت از قبیل مترونیدازول و داپسون و داروهای ضدتشنج مانند فنی‌توئین از جمله داروهایی هستند که مصرفشان باعث گزگز دست و پا می‌شود.
گزگز دست و پا چه زمانی نگران‌کننده می‌شود؟
اگر دچار بی‌حسی یا گزگز متناوب یک یا هر دو دست شدید، به پزشک مراجعه کنید. اگر بی‌حسی ناگهان یا پس از آسیب‌دیدگی یا تصادف شروع شد به اورژانس مراجعه کنید.
ممکن است مشکلات قلبی باعث گزگز دست و پا شود؟
بیماری شریان محیطی (PAD) دستگاه گردش خون را درگیر می‌کند و رگ‌ها را تنگ‌تر می‌کند. در نتیجه گردش خون ضعیف می‌شود که می‌تواند باعث گزگز دست و پا شود. اگر بیماری شریان محیطی درمان نشود، پلاک در شریان‌ها جمع می‌شود و خطر سکته مغزی یا حمله قلبی بیمار را تهدید می‌کند.
آیا گزگز دست و پا نشانه بیماری ام اس است؟
احساس سوزن سوزن شدن می‌تواند نخستین نشانه آسیب عصبی ناشی از ام اس باشد. معمولاً بازو یا پای یک سمت بدن گزگز می‌کند و گزگز عموماً خودبه‌خود برطرف می‌شود.
