پوکی استخوان زمانی ایجاد می‌شود که تراکم استخوان کاهش یابد. بدن بافت استخوانی بیشتری جذب کرده ولی برای جایگزینی آن کمتر تولید می‌کند. در مبتلایان به پوکی استخوان، استخوان‌ها متخلخل و ضعیف‌تر شده، احتمال شکستگی، مخصوصا در لگن، مهره‌های ستون فقرات و برخی مفاصل محیطی مانند مچ دست، افزایش می‌یابد. پوکی استخوان را می‌توان از طریق تغییراتی در سبک زندگی، مثلا سیگار نکشیدن، بیشتر ورزش کردن و مصرف داروهای تجویز شده که استخوان‌ها را تقویت میکنند، کنترل کرد.
پوکی استخوان چیست؟
واژه پوکی استخوان به معنی استخوان متخلخل است. پوکی استخوان عارضه ای است که استخوان‌ها را ضعیف می‌کند و اگر مبتلا به آن هستید، احتمال شکستگی ناگهانی و غیرمنتظره استخوان‌ها در شما بسیار بیشتر می‌شود. پوکی استخوان یعنی توده و استحکام استخوانی شما کم است. این بیماری اغلب بدون علائم و درد بوده و معمولا تا زمانی که استخوان‌های ضعیف باعث شکستگی دردآور نشوند، تشخیص داده نمی‌شود. اکثر شکستگی‌ها، شکستگی لگن، مچ دست و ستون فقرات هستند.
علائم پوکی استخوان چه هستند؟
معمولا علائمی برای پوکی استخوان وجود ندارد. به همین دلیل گاهی آن را بیماری خاموش نیز می‌نامند. با این حال، باید به موارد زیر توجه داشته باشید:
- کوتاه شدن قد (تا دو سانتی‌متر یا بیشتر کوتاه می‌شوید).
- تغییر در حالت بدن (خمیده شدن به سمت جلو)
- تنگی نفس (ظرفیت کمتر ریه به خاطر فشردگی دیسک‌ها)
- شکستن استخوان
- درد کمر
دلایل پوکی استخوان چه هستند؟
استخوان مداوم در حال بازسازی است – استخوان جدید ساخته می‌شود و استخوان قدیمی تجزیه می‌گردد. زمانی که جوان هستید، بدن شما استخوان جدید را سریعتر از تجزیه استخوان قدیمی می‌سازد و توده استخوانی افزایش می‌یابد. بعد از اوایل دهه 20 سالگی این فرایند آهسته می‌شود و اکثر افراد تا سن 30 سالگی بیشترین توده استخوانی خود را دارند. همانطور که سن بالا می‌رود، توده استخوانی سریعتر از تشکیل شدن، تحلیل می‌رود.
احتمال اینکه پوکی استخوان در شما ایجاد گردد تا حدی به مقدار توده استخوانی که در جوانی بدست آورده‌اید بستگی دارد. بیشترین توده استخوانی تا حدی ارثی است و بر اساس هر نژاد تغییر می‌کند. هرچه توده استخوانی شما بیشتر باشد، استخوان بیشتری ذخیره دارید و احتمال ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالا کمتر می‌شود.
عواملی که احتمال پوکی استخوان را بیشتر میکنند.
اگر عوامل خطرناک ایجادکننده این بیماری را دارید، احتمال اینکه به پوکی استخوان مبتلا شوید بیشتر است. برخی از عوامل خطرناک را می‌توان از طریق اصلاح سبک زندگی یا مصرف داروها کاهش داد، اما دیگر موارد مانند سن را نمی‌توان تغییر داد. عوامل خطرناکی که نمی‌توان تغییر داد عبارتند از:
- سن بالای 70 سال
- مونث بودن
- زمین خوردن در گذشته
- والدین مبتلا به شکستگی لگن
- یائسگی زودهنگام
عوامل خطرناکی که می‌توان آنها را کم کرد عبارتند از:
- از نظر جسمانی فعال نبودن
- استحکام و توده پایین عضلانی
- وزن پایین (BMI کمتر از 20 کیلوگرم / m2)
- کشیدن سیگار
- مصرف زیاد الکل
- به اندازه کافی از غذاهایی که پروتئین یا انرژی بالایی مصرف نکنید.
- برخی داروها مانند اسموپرازول، لانسوپرازول، امپرازول یا مهارکننده‌های پمپ پروتونی می‌توانند باعث ایجاد پوکی استخوان شوند.
اگر به بیماری‌های خاصی مبتلا هستید، احتمال ایجاد پوکی استخوان در شما بیشتر است:
- هیپوگنادیسم
- بیماری‌هایی که باعث تحلیل استخوان می‌شوند، مانند روماتیسم مفاصل
- کم کاری یا پرکاری تیروئید
- بیماری مزمن کلیه یا کبد
- بیماری سلیاک و التهاب روده
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر پزشک حس کند ممکن است مبتلا به پوکی استخوان باشید، احتمالا با اندازه‌گیری قد شما شروع کند تا متوجه شود که آیا کوتاه‌تر شده‌اید یا خیر. استخوان‌های ستون فقرات اغلب اولین نواحی هستند که تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرند که می‌توانند بلندی قد شما را تغییر دهند.
پزشک ممکن است آزمایشی را به منظور سنجش تراکم استخوان توصیه کند. آزمایشی به نام اسکن DEXA (جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه) رایج‌ترین ابزار مورد استفاده برای سنجش تراکم استخوان و تشخیص تحلیل و پوکی استخوان در مراحل اولیه است. روش دیگری تشخیص بیماری، توموگرافی کامپیوتری کمی است، اما نسبت به دیگر آزمایشات تراکم استخوان، از پرتوی سطح بالاتری استفاده می‌شود. سونوگرافی معمولا پاشنه پا را تست می‌کند و می‌تواند علامت‌های اولیه پوکی استخوان را شناسایی کند.
علاوه بر این تست‌های تراکم استخوان، پزشک ممکن است نمونه ادرار یا خون بگیرد و آنها را آزمایش کند تا ببیند که آیا به بیماری دیگری مبتلا هستید که باعث تحلیل استخوان شود یا خیر.
اگرچه پوکی استخوان گاهی تصادفا و بعد از عکسبرداری اشعه ایکس برای شکستگی یا بیماری تشخیص داده می‌شود، اما برای غربالگری زودهنگام تاثیر زیادی ندارد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید
در بیماری پوکی استخوان، درد شدید در هر یک از نواحی رایج آسیب به استخوان، می‌تواند نشان دهنده شکستگی غیرمنتظره یا بی دلیل باشد. به محض اینکه بیمار متوجه این نوع درد شد، باید در جستجوی ارزیابی پزشکی باشد.
درمان پوکی استخوان
توصیه‌های درمانی، با استفاده از اطلاعات تست تراکم استخوان انجام شده، اغلب بر اساس تخمین احتمال شکستن استخوان در ده سال آینده می‌باشد. اگر احتمال شکستگی بالا نباشد، ممکن است درمان شامل دارو نشود و در عوض، روی تغییر عوامل خطرناک برای تحلیل رفتن استخوان و زمین خوردن متمرکز شود.
داروهای پوکی استخوان
داروهای زیادی برای درمان پوکی استخوان وجود دارند. این داروها عبارتند از:
بیس فوسفونات‌ها
بیس فوسفونات‌ها با کاهش عملکرد استئوکلاست، جذب استخوان را آهسته میکنند. تحقیقات بسیاری ثابت کرده‌اند که این گروه از داروها می‌توانند تراکم استخوان را بهبود بخشیده و احتمال شکستگی را در بیمارانی که تراکم استخوان آنها کاهش یافته، کم کنند. درمان به دو صورت انجام می‌شود: خوراکی و داخل وریدی
برای آقایان و بانوانی که احتمال شکستگی در آنها بالا است، بیشترین داروی پوکی استخوان تجویز شده بیس فوسفونات‌ها هستند. نمونه‌های این دارو عبارتند از:
- Alendronate (Binosto, Fosamax)
- Ibandronate (Boniva)
- Risedronate (Actonel, Atelvia)
- Zoledronic acid (Reclast, Zometa)
عوارض جانبی این داروها عبارتند از درد شکم، حالت تهوع و علائمی مانند سوزش قلب. اگر دارو به طور مناسب مصرف شود، احتمال بروز این موارد کم می‌گردد. انواع تزریقی بیس فسفونات‌ها باعث ناراحتی معده نمی‌شود، اما می‌تواند باعث بروز تب، سردرد و دردهای عضلانی گردد.
دنوزوماب
در مقایسه با بیس فسفونات‌ها، دنوزوماب (Prolia, Xgeva) تراکم استخوانی بهتر یا مشابه‌ای را ایجاد می‌کند و احتمال بروز هر نوع شکستگی را کاهش می‌دهد. دنوزوماب، هر شش ماه، از طریق تزریق زیر پوستی وارد بدن می‌شود.
همانند بیس فسفونات‌ها ، دنوزوماب همان عوارض نادر شکستن یا ترک در میانه استخوان ران و از بین رفتن بافت استخوانی (استئونکروز) فک را دارد.
تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs)
SERMs داروهایی هستند که تاثیر مشابه هورمون استروژن را روی استخوان‌ها دارند. به حفظ تراکم استخوان و کاهش احتمال شکستگی، به ویژه در ستون فقرات، کمک میکنند. رالوکسیفن تنها نوع SERM موجود برای درمان پوکی استخوان است. فقط برای بانوان، بعد از یائسگی، توصیه می‌شود. به صورت قرص روزانه مصرف می‌گردد.
عوارض جانبی رالوکسیفن عبارتند از:
- گرگرفتگی
- گرفتگی عضلات پا
- افزایش احتمال لخته شدن خون
داروهای پوکی استخوان شدید
اگر مبتلا به پوکی استخوان شدید هستید یا درمان‌های رایج‌تر پوکی استخوان به اندازه کافی برای شما موثر نبودند، پزشک ممکن است موارد زیر را پیشنهاد دهد:
- تری پاراتید (Bonsity، Forteo). این داروی قوی همانند هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوان جدید را تحریک می‌کند. این دارو به مدت دو سال و با تزریق روزانه در زیر پوست دریافت می‌شود.
- آبالوپاراتید (تیملوس) داروی دیگری است که شبیه به هورمون پاراتیروئید می‌باشد. این دارو را می‌توان فقط به مدت دو سال مصرف کرد.
- روموسوزوماب (Evenity). این دارو جدیدترین داروی استخوان ساز است که پوکی استخوان را درمان می‌کند. تزریق این دارو هر ماه در مطب پزشک انجام می‌گردد و مدت زمان درمان با این دارو یک ساله است.
این نوع داروها معمولا برای افرادی که تراکم استخوانی بسیار پایینی دارند، شکستگی استخوان داشته‌اند یا پوکی استخوان آنها به خاطر داروهای استروئیدی است، استفاده می‌شوند.
مکمل‌های کلسیمی و ویتامین D
کلسیم مواد معدنی اصلی موجود در استخوان است و داشتن کلسیم کافی به عنوان بخشی از رژیم غذایی متعادل و سالم برای حفظ سلامت استخوان‌ها مهم است.
برای اکثر افراد بزرگسال سالم، مقدار توصیه شده کلسیم دریافتی 700 میلی‌گرم در روز است که اکثرا باید بتوانند این مقدار را از رژیم غذایی متنوع خود که شامل منابع مناسب کلسیم است دریافت کنند.
با این حال، اگر مبتلا به پوکی استخوان هستید، ممکن است نیاز به کلسیم بیشتر داشته باشید که معمولا به صورت مکمل در دسترس است. توصیه پزشک را در مورد مصرف مکمل‌های کلسیمی بخواهید.
ویتامین D به جذب کلسیم کمک می‌کند. تمامی بزرگسالان باید 10 میکروگرم ویتامین D در روز مصرف کنند.
از اواسط فروردین یا اوایل اردیبهشت تا اواخر شهریور، اکثر افراد باید بتوانند ویتامین D مورد نیاز خود را از نور خورشید و از طریق پوست دریافت کنند.
اما از آنجایی که دریافت ویتامین D کافی از غذاها به تنهایی مشکل است، هر فردی (از جمله بانوان باردار و شیرده) باید مصرف روزانه مکمل حاوی 10 میکروگرم ویتامین D را در طی پاییز و زمستان در نظر بگیرند.
درمان جایگزینی هورمونی
درمان جایگزینی هورمونی را می‌توان به منظور کمک به کنترل علائم، برای بانوانی در نظر گرفت که در دوره یائسگی هستند.
HRT ثابت کرده است که استخوان‌ها را محکم نگه داشته و احتمال بروز پوکی استخوان را کاهش می‌دهد. اگر اخیرا مبتلا به پوکی استخوان شده‌اید، این دارو می‌تواند استخوان‌ها را تقویت کرده و احتمال شکستن استخوان را کاهش دهد.
اگر یائسگی زودهنگام داشتید، یا دوره قادعدگی شما قبل از 45 سالگی متوقف شد، معمولا به شما توصیه می‌شود که تا سن 51 سالگی، HRT یا داروهای ضدبارداری هورمونی مصرف کنید. این دارو سطح استروژن را افزایش داده و به محافظت از شما در برابر پوکی استخوان و دیگر بیماری‌ها کمک می‌کند.
برخی از انواع HRT به طور جزئی احتمال ابتلا به سرطان سینه را افزایش می‌دهند. اگر HRT برای مدت طولانی مصرف گردد، احتمال این مورد افزایش می‌یابد. قرص‌های HRT به طور جزئی احتمال لخته شدن خون را افزایش می‌دهند (این مورد در اسپری، ژل یا چسب‌های این دارو وجود ندارد).
اینکه HRT برای شما مناسب است یا خیر به سن، علائم و هر عامل خطرناکی که دارید بستگی دارد. اگر 60 سال یا بیشتر دارید و علائم یائسگی در شما مشاهده می‌شود، فواید HRT برای شما معمولا بیش از مضرات آن است.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
این توصیه‌ها ممکن است به شما در کاهش احتمال ایجاد پوکی استخوان یا شکستن آنها کمک کنند:
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن میزان تحلیل استخوان و احتمال شکستگی را افزایش می‌دهد.
- نوشیدن الکل را کم کنید. مصرف بیش از 2 لیوان الکل در روز ممکن است تشکیل استخوان را کاهش دهد. تحت تاثیر الکل قرار گرفتن نیز می‌تواند احتمال زمین خوردن را افزایش دهد.
- از زمین خوردن پیشگیری کنید. کفش‌های پاشنه کوتاه با کفی که لیز نیست بپوشید و سیم‌های الکتریکی، قالیچه‌ها و سطوح لغزنده خانه که ممکن است باعث زمین خوردن شما بشوند را بررسی کنید.
عوارض پوکی استخوان
شکستگی استخوان، به ویژه در ستون فقرات یا لگن، جدی‌ترین عارضه پوکی استخوان است. شکستگی استخوان اغلب به خاطر زمین خوردن است و می‌تواند منجر به ناتوانی و حتی افزایش احتمال فوت در اولین سال بعد از ایجاد آسیب شود.
در برخی موارد، حتی اگر زمین نخورید، شکستگی ستون فقرات ممکن است روی دهد. استخوان‌هایی که ستون فقرات را می‌سازند (مهره‌ها) ممکن است تا حد زوال ضعیف شوند که می‌تواند منجر به بروز کمردرد، کوتاهی قد و قوز شود.
پیشگیری از پوکی استخوان
مواد مغذی مناسب و ورزش منظم برای سالم نگه داشتن استخوان‌ها در طی زندگی ضروری هستند.
کلسیم
بانوان و آقایان در رده سنی بین 18 تا 50 سال روزانه نیاز به 1000 میلی‌گرم کلسیم دارند. این مقدار مصرف روزانه، زمانی که بانوان 50 ساله و آقایان 70 ساله شوند، تا 1200 میلی‌گرم افزایش می‌یابد.
منابع مناسب کلسیم عبارتند از:
- محصولات لبنی کم چرب
- سبزیجات سبز تیره
- تن ماهی سالمون
- محصولات سویا
- غلات غنی شده با کلسیم و آب پرتقال
پتاسیم
در تحقیقی که در سال 2020 انجام شده نشان می‌دهد که پتاسیم می‌تواند احتمال پوکی استخوان در پایین ستون فقرات را کاهش دهد. در این تحقیق 8000 خانم و آقای بالای 50 سال حضور داشتند. نتایج نشان می‌دهند که بانوانی که یائسه هستند بیشترین منفعت را از افزایش مصرف پتاسیم می‌برند. بنابراین مصرف روزانه میوه‌های غنی از پتاسیم مانند موز و آواکادو یا خوردن لوبیا و عدس می‌تواند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهد.
ویتامین D
ویتامین D توانایی بدن در جذب کلسیم را افزایش داده و به روش‌های دیگر سلامت استخوان را بهبود می‌بخشد. همه می‌توانند ویتامین D خود را از نور خورشید تهیه کنند. منابع غذایی ویتامین D عبارتند از روغن کبد ماهی، قزل آلا و سالمون. بسیاری از انواع شیرها و غلات با ویتامین D غنی شده‌اند. اکثر مردم نیاز به مصرف حداقل 600 واحد بین المللی (IU) ویتامین D در روز دارند. بعد از 70 سالگی، توصیه می‌شود این مقدار تا 800 IU در روز افزایش یابد.
ورزش
ورزش می‌تواند به تقویت استخوان‌ها کمک کرده و تحلیل استخوان را آهسته کند. ورزش‌های استقامتی را با ورزش‌های تعادلی و ورزش با وزن بدن ترکیب کنید. ورزش استقامتی به استحکام عضلات و استخوان‌ها در بازوها و بالای ستون فقرات کمک می‌کند. ورزش با وزن بدن – مثلا راه رفت، دویدن آرام، دویدن، بالا رفتن از پله، طناب زدن، اسکی – اساسا روی استخوان‌های پا، لگن و پایین ستون فقرات تاثیر می‌گذارد. ورزش‌های تعادلی مانند تای‌چی می‌تواند احتمال زمین خوردن به ویژه زمانی که مسن‌تر می‌شوید را کاهش دهد.
زندگی با پوکی استخوان
اگر مبتلا به پوکی استخوان هستید، باید سبک زندگی خود را که قبلا ذکر شد، از جمله خوب غذا خوردن، ورزش کافی داشتن، اجتناب از مصرف بیش از حد کافئین و الکل و سیگار نکشیدن را ادامه دهید. حتما پیشنهادات پزشک را انجام دهید. باید تمام کارهایی را که می‌توانید انجام دهید، تا از زمین خوردن در خانه و بیرون از آن پیشگیری کنید. ممکن است بخواهید ارزیابی پزشکی را شروع کنید که می‌تواند منجر به ارائه وسایل کمکی توسط پزشک، به شما گردد.
پیشگیری از زمین خوردن در داخل خانه
- کف زمین را تمیز و بدون شلوغی نگه دارید. قالیچه‌ها و سیم‌ها و طناب‌های شل را جمع کنید. اگر قالیچه، تشک یا فرش دارید، فقط از وسایلی که لغزنده نیستند استفاده کنید.
- مطمئن شوید که نور کافی در خانه وجود دارد تا بتوانید به خوبی اطراف را ببینید.
- از پاک کننده‌هایی که زمین را لغزنده میکنند استفاده نکنید.
- اگر چیزی روی زمین ریخت، بلافاصله تمیز کنید.
- در حمام و راهرو از میله و نرده استفاده کنید.
پیشگیری از زمین خوردن در خارج از خانه
- مطمئن شوید نور کافی در تمام نواحی بیرون از خانه وجود داشته باشد.
- از کوله پشتی یا انواع دیگری از کیف‌ها که دست‌ها را آزاد می‌گذارند استفاده کنید.
- نواحی بیرون خانه را به خوبی تمیز کنید تا شلوغ نباشد.
- کفش‌های مناسب با کفی که لیز نباشد استفاده کنید.
تکمیل فهرست کارهایی که می‌توانید برای کمک به پیشگیری از زمین خوردن انجام دهید، ممکن نیست، اما موراد بالا یک شروع می‌تواند باشد. توجه کنید که وقت برای این کارها بگذارید. اگر با شتاب کار کنید، ممکن است کم دقت‌تر شوید.
سوالات پرتکرار
مهمترین دلیل پوکی استخوان چیست؟
کمبود کلسیم در طول زندگی نقش مهمی در ایجاد پوکی استخوان دارد. مصرف کلسیم پایین به کم شدن تراکم استخوان، تحلیل استخوانی زودهنگام و افزایش احتمال شکستگی استخوان کمک می‌کند.
آیا می‌توان پوکی استخوان را درمان کرد؟
خیر، پوکی استخوان را کاملا نمی‌توان معکوس کرد و قابل درمان در نظر گرفته نمی‌شود، اما اصلاحاتی در سبک زندگی و سلامتی می‌توان ایجاد کرد که می‌تواند استخوان تحلیل رفته را بهبود بخشد. پزشک شما ممکن است داروهایی به منظور کمک به بازسازی و آهسته کردن روند تحلیل استخوان برای شما تجویز کند.
بهترین دارو برای پوکی استخوان چیست؟
رایج‌ترین داروهای مورد استفاده به منظور درمان پوکی استخوان بیس فسفونات‌ها نامیده می‌شوند. بیس فوسفونات‌ها برای پیشگیری از تحلیل توده استخوانی استفاده می‌شوند. ممکن است در شکل‌های قرصی یا تزریقی استفاده شوند و به صورت زیر هستند:
- آلندرونات (فوسامکس)
- ایباندرونات (بووینا)
- ریزدرونات (اکتونل)
- زولدرونیک اسید (رکلست)
آیا پیاده‌روی برای پوکی استخوان خوب است؟
می‌توانید با ورزش مرتب، مثلا پیاده‌روی، از تحلیل استخوان پیشگیری کنید. اگر پوکی استخوان یا استخوان‌های شکننده دارید، پیاده‌روی تند و منظم می‌تواند به تقویت استخوان‌ها و کاهش احتمال شکستگی آنها در آینده کمک کند.
در صورت ابتلا به پوکی استخوان، چه غذاهایی را نباید بخورید؟
- غذاهای پر نمک
- الکل
- حبوبات
- سبوس گندم
- ویتامین A بیش از حد
- کافئین
اولین مرحله پوکی استخوان چیست؟
اولین مرحله پوکی استخوان زمانی روی می‌دهد که استخوان تحلیل رفته و تشکیل شده به یک میزان باشد، یعنی بیش از استخوانی که از دست می‌دهید، استخوان سازی نداشته باشید.
آیا ویتامین D پوکی استخوان را معکوس می‌کند؟
در برخی موارد، بیمار می‌تواند پوکی استخوان را با داروهای خاصی بهبود بخشد. می‌توان با داشتن رژیم غذایی سالم، انجام ورزش‌هایی با وزن بدن و مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D سلامت استخوان را حفظ کرد.
آیا موز برای پوکی استخوان خوب است؟
غذاهایی که پتاسیم زیادی دارند نیز می‌توانند سلامت استخوان را تامین کنند. گوجه، سیب زمینی، پرتقال و موز، همگی منابع عالی برای این ماده مغذی هستند.
پوکی استخوان چقدر جدی است؟
پوکی استخوان، استخوان‌ها را ضعیف کرده، آنها را بیشتر مستعد شکستگی ناگهانی می‌کند. بیماری اغلب بدون درد و علائم پیشروی می‌کند و تا زمانی که استخوانی بشکند تشخیص داده نمی‌شود.
دو دارویی که بعد از مصرف طولانی مدت ممکن است روی پوکی استخوان تاثیر بگذارند، چه هستند؟
دوزهای بالا یا مصرف طولانی مدت داروهایی که مسدود کننده‌های پمپ پروتون (PPIs) نامیده می‌شوند می‌توانند احتمال تحلیل استخوان را زیادتر کنند. PPIs، از جمله اسموپرازول، لانزوپرازول و امپرازول برای GERD (رفلکس اسید معده) زخم معده یا سوزش سر دل استفاده می‌شوند. با این حال، مصرف کلسیم و ویتامین D کافی برای کم کردن احتمال بروز بیماری ممکن است مناسب باشد.
