سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که عاملی مانند یک لخته خون، جریان خون به مغز را مختل کند یا اینکه یک رگ خونی دچار پارگی شده و خونریزی ایجاد کند. سکته مغزی یک وضعیت بسیار جدی است؛ اما بسیاری از افراد می‌توانند جان سالم به در ببرند و به زندگی خود ادامه دهند. در اثر سکته مغزی، سلول‌های بخش آسیب دیده مغز شروع به مردن می‌کنند، در نتیجه بعد از سکته بخش‌هایی از مغز نمی‌توانند به درستی کار کنند. این امر ممکن است بر توانایی فرد در راه رفتن، صحبت کردن، غذا خوردن، دیدن، خواندن، معاشرت با دیگران و حتی سایر فعالیت‌ها اثر بگذارد.
بسیاری از افرادی که سکته مغزی را تجربه کرده‌اند دچار مشکلاتی در حافظه، درک و تفکر صحیح، نیز شده‌اند. اما تکنیک‌های توانبخشی زیادی وجود دارند که می‌توانند در بازیابی توانایی‌های افراد بعد از سکته مغزی، موثر واقع شوند. در این مقاله به بررسی مفهوم سکته مغزی و درمان‌های مناسب آن می‌پردازیم.
نشانه ها و علائم سکته مغزی
علائم اصلی سکته مغزی را با کلمه FAST نشان می‌دهند (مخفف صورت، بازو، صحبت کردن و زمان) FAST مخفف:
- صورت: در اثر سکته مغزی اختلالاتی در صورت ایجاد می‌شود مثلا ممکن است یک طرف صورت آویزان شود، فرد نتواند لبخند بزند، دهان کج شود یا اینکه پلک‌ها دچار افتادگی شوند.
- بازوها: ممکن است ضعف یا بی‌حسی در یکی از بازوها ایجاد شود به طوری که فرد نتواند هر دو دست خود را همزمان بلند کند یا یکجا نگه دارد.
- صحبت کردن: ممکن است فرد توانایی حرف زدن را از دست بدهد یا اینکه نامفهموم و عجیب حرف بزند.
- زمان: در صورت مشاهده هر یک از این علائم باید سریعا با اورژانس تماس بگیرید.
علائم ذکر شده در بیشتر موارد سکته‌های مغزی ایجاد می‌شوند، اما سکته مغزی ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشد:
- فلج کامل یک طرف بدن
- از دست دادن ناگهانی بینایی یا تاری دید
- مشکل در درک آنچه دیگران می‌گویند
- مشکلات تعادل و هماهنگی بدن
- سردرد ناگهانی و بسیار شدید
- بی حسی در یک طرف بدن
تشخیص سکته مغزی
پزشک و تیم اورژانس، قبل از اقدام برای درمان، باید نوع سکته مغزی را تشخیص دهند. پزشکان از روش‌های زیر سکته مغزی را تشخیص می‌دهند:
معاینه بدنی: پزشک درباره علائم و نوع و زمان رخ دادن آن‌ها از شما سوال می‌پرسد. پزشک نبض و فشار خون شما را کنترل کرده و تمام بدن را معاینه میکند تا بتواند سایر بیماری‌هایی که علائمی شبیه به سکته مغزی دارند را رد کند.
آزمایش خون: آزمایش خون اطلاعاتی درباره وضعیت شریان‌های سر و گردن که وظیفه خونرسانی به مغز را برعهده دارند، در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT): در سی تی اسکن اشعه ایکس برای ایجاد تصویری دقیق از مغز استفاده می‌شود. سی تی اسکن می‌تواند خونریزی، تومور، سکته مغزی و سایر شرایط را نشان دهد. انواع مختلفی از سی تی اسکن وجود دارد که پزشک ممکن است بسته به شرایط شما از آن‌ها استفاده کند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): می‌توان از MRI برای تشخیص آسیب مغزی در اثر سکته ایسکمیک یا خونریزی مغزی استفاده کرد. پزشک ممکن است یک ماده رنگی را به رگ‌ها تزریق کند تا شریان‌ها و سیاهرگ‌ها بهتر دیده شوند تا عاملی که باعث ایجاد علائم سکته شده، مشخص شود.
سابقه پزشکی: پزشک علاوه بر بررسی علائم فعلی، علائمی که در گذشته داشته‌اید، بیماری‌هایی که داشته‌اید، سابقه خانوادگی و داروهایی که مصرف می‌کنید را نیز بررسی میکند. حتما فهرستی از داروهایی که مصرف می‌کنید (تجویزی و بدون نسخه) را همراه خود داشته باشید.
انواع سکته مغزی
دو دلیل اصلی برای سکته وجود دارد: انسداد شریان (سکته مغزی ایسکمیک) یا نشت یا ترکیدن رگ خونی (سکته مغزی هموراژیک). برخی از افراد ممکن است تنها دچار یک اختلال موقتی در جریان خون به مغز شده باشند که این حالت به عنوان حمله ایسکمیک گذرا (TIA) شناخته می‌شود، و علائم پایداری ایجاد نمی‌کند.
سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک، شایع‌ترین نوع سکته مغزی است. این سکته زمانی رخ می‌دهد که شریان‌های مغز باریک یا مسدود می‌شوند و باعث کاهش خونرسانی یا ایسکمی در مغز می‌شود. مسدودیت یا باریک شدن رگ‌ها عموماً به دلیل تجمع چربی در رگ‌ها یا ایجاد لخته خون اتفاق می‌افتد. چربی‌ها یا لخته‌های ایجاد شده در خون، توسط جریان خون حرکت کرده و معمولاً در قلب و رگ‌ها تجمع پیدا می‌کنند.
درمان سکته مغزی ایسکمیک
اگر فردی دچار سکته مغزی ایسکمیک شده باشد؛ معمولا از روش‌های اورژانسی مثل ترومبولیز یا ترومبکتومی برای کاهش میزان آسیب مغزی استفاده می‌شود.
پس از رخ دادن سکته مغزی ایسکمیک، مهم‌ترین هدف جلوگیری از رخ دادن سکته‌های مغزی دیگر به ویژه تا چند روز بعد از سکته اول است. برای جلوگیری از سکته‌های بعدی از روش‌های درمانی مختلفی استفاده می‌شود. برخی از روش‌های درمان ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- داروهای ضد پلاکت
- داروهای ضد انعقاد
- داروهای قوی ضد فشار خون
- استاتین ها
برخی از این داروها باید فورا و فقط برای مدت کوتاهی مصرف شوند. اما برخی دیگر از داروها بعد از رخ دادن سکته تا مدت طولانی باید مصرف شوند.
همچنین ممکن است نیاز به اندارترکتومی کاروتید که یک روش جراحی برای از بین بردن تنگی رگ خونی در گردن است، نیز وجود داشته باشد. این جراحی خطر وقوع سکته مغزی در آینده را کاهش می‌دهد.
سکته مغزی هموراژیک
سکته هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که یک رگ خونی در مغز نشت کند یا پاره شود. شرایط مختلفی که بر رگ‌های خونی تاثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث ایجاد خونریزی مغزی شوند.
درمان سکته مغزی هموراژیک
در برخی از افرادی که دچار سکته مغزی هموراژیک شده‌اند، سریعا داروهایی برای کاهش فشار خون تجویز می‌شود. البته اکثر افرادی که سکته مغزی را از سر گذرانده‌اند باید برای پیشگیری از سکته‌های بعدی، برای مدت طولانی از داروهای فشار خون استفاده کنند.
اگر فرد قبل از سکته از داروهای ضد انعقاد خون استفاده می‌کرده، باید داروهایی برای خنثی کردن اثر داروهای ضدانعقاد و کاهش خونریزی، تجویز شوند.
گاهی اوقات برای درمان سکته هموراژیک از جراحی استفاده می‌شود.
آسیب مغزی که در اثر سکته مغزی ایجاد می‌شود، می‌تواند مشکلات طولانی مدتی را ایجاد کند. برخی از افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، برای بازیابی توانایی‌های خود به جلسات توانبخشی طولانی مدتی نیاز دارند.
حمله ایسکمی گذرا (TIA)
حمله ایسکمیک گذرا (TIA) (گاهی اوقات به عنوان سکته کوچک شناخته می‌شود) به طور موقت علائمی شبیه به ستکه مغزی را ایجاد میکند. TIA آسیب دائمی ایجاد نمی‌کند. TIA ناشی از کاهش موقت خونرسانی به بخشی از مغز است که ممکن است کمتر از پنج دقیقه طول بکشد.
در این شرایط هم بهتر است سریعا برای درمان و مراقبت‌های پزشکی اقدام کنید زیرا در این صورت علائم زودتر بهبود می‌یابند. تشخصی اینکه آیا دچار سکته مغزی شده‌اید یا حمله ایسکمیک گذرا را تجربه کرده‌اید؛ صرفا با بررسی علائم ممکن نیست. حمله ایسکمیک گذرا می‌تواند ناشی از انسداد یا تنگ شدن یکی از شریان‌های منتهی به مغز باشد. ابتلا به TIA خطر ابتلا به سکته کامل در آینده را افزایش می‌دهد.
درمان حمله های ایسکمی گذرا
در این حالت، به شما یک داروی رقیق کننده خون تجویز می‌شود به منظور کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی در آینده. اگر لخته خون به دلیل فشار خون بالا شکل گرفته است یا به دلیل تجمع چربی یا آترواسکلروز، شما نیاز خواهید داشت که همراه با آن یک داروی ضد پلاکت مصرف کنید. این دارو باعث می‌شود که پلاکت‌های خون به هم چسبیده نشوند و لخته ایجاد نکنند.
اگر لخته به دلیل شرایطی مانند فیبریلاسیون دهلیزی از قلب خارج شده باشد، داروی ضد انعقاد برای شما تجویز می‌شود. این دارو تشکیل لخته در خون را کند میکند.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر سکته قلبی هستند؟
مواردی وجود دارد که می‌تواند احتمال ابتلا به سکته مغزی یا TIA را افزایش دهد:
- رژیم غذایی نامناسب
- عدم انجام ورزش
- چاقی
- سیگار کشیدن
- مصرف بیش از حد الکل
- کلسترول بالا
- فشار خون بالا (هیپرتنشن)
- دیابت
- فیبریلاسیون دهلیزی
تغییر سبک زندگی می‌تواند به کنترل برخی از این عوامل خطر کمک کند. همچنین ممکن است نیاز به مصرف منظم دارو داشته باشید. مصرف داروهای ضد انعقاد در صورت داشتن ضربان قلب نامنظم به دلیل فیبریلاسیون دهلیزی به کاهش خطر سکته کمک میکند.
اگر سکته مغزی یا TIA داشته‌اید، باید به خوبی از خود مراقبت کنید، زیرا شما بیشتر در معرض ابتلا به سکته‌های مغزی دیگری در آینده قرار دارید.
عوارض و مشکلات ناشی از سکته مغزی
احتمالاً پس از سکته مغزی، برخی از عوارض جسمی و عصبی را تجربه خواهید کرد. این عوارض ممکن است جزئی یا شدید باشند و بسته به اندازه سکته مغزی و قسمتی از مغز که تحت تأثیر قرار گرفته است، ممکن است عوارض موقت یا دائمی باشند.
مهم‌ترین کاری که پزشکان بعد از وقوع سکته مغزی انجام می‌دهند، جلوگیری از سکته‌های مغزی بعدی است. پزشکان باید از سلامت شما و اینکه بعد از سکته توانایی انجام فعالیت‌های خودمراقبتی را دارید، اطمینان حاصل کنند. این بدان معناست که تمام عوارض باید درمان شده و تحت کنترل باشد.
شایع‌ترین عوارض سکته مغزی:
- ادم یا ورم مغزی
- ذات الریه
- مشکل در بلع
- عفونت مجرای ادراری
- تشنج
- افسردگی بالینی
- زخم بستر
- انقباض اندام‌ها
- درد شانه
- ترومبوز وریدی عمقی
- زبان‌پریشی
- سردرد
- سفت شدن غیر ارادی عضلات
در این بین برخی از عوارض حرکتی و عضلانی را می‌توان به کمک روش های توانبخشی و فیزیوتراپی تا حد زیادی بهبود بخشید.
توانبخشی و فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی
متخصص طب فیزیکی، با توجه به شرایط شما و فعالیت‌هایی که باید در طول روز انجام دهید، برایتان یک برنامه تقویتی و تمرینی طراحی میکند. محققان فیزیوتراپی دائما در حال ابداع روش‌هایی برای کاهش عوارض سکته مغزی هستند. فیزیوتراپیست بهترین روش‌های درمانی را متناسب با شرایط شما طراحی میکند. مثلا:
آموزش وظیفه محور و کاربردی
این آموزش‌ها به فرد کمک میکند تا بتواند فعالیت‌ها و وظایف خود را از سر بگیرد. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل بلند شدن از روی صندلی، راه رفتن و بالا رفتن از پله‌ها باشند.
تمرینات قدرتی
با توجه به شرایط، تمرینات قدرتی برای افرادی که سابقه سکته مغزی دارند، به شکلی بسیار محدود و با احتیاط باید انجام شود. به عنوان مثال، یکی از تمرینات قدرتی برای تقویت عضلات پا در این افراد، چندین بار نشستن و بلند شدن از صندلی است. این فعالیت‌های بدیهی می‌تواند به عنوان یک تمرین قدرتی ملاک شود. همچنین، برای تقویت عضلات بازو، می‌توانید اجسام مختلف را چند بار بلند کنید. با این حال، قبل از هرگونه برنامه تمرینی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا به شما راهنمایی درستی داده شود و از هرگونه خطری جلوگیری شود.
تمرین پیاده روی و تعادل
فیزیوتراپیست‌ها از روش‌های تمرینی مختلفی برای کمک به بهبود تعادل و راه رفتن استفاده می‌کنند. آموزش تعادل شامل تمرین فعالیت‌هایی است که تعادل را به چالش می‌کشد. تمرینات راه رفتن نیز شامل یکسری اصلاحات در الگو‌ای راه رفتن است که به فرد کمک میکند تا بتواند دوباره راه برود. این تمرینان ممکن است شامل منتقل کردن وزن بدن روی پای آسیب دیده، راه رفتن روی تردمیل، قدم گذاشتن روی پله و راه رفتن روی سطوح مختلف باشد.
حرکت درماني همراه با محدوديت (CIMT)
فیزیوتراپیست‌ها از CIMT برای تقویت بازوی فردی که تحت تاثیر سکته مغزی قرار گرفته است استفاده می‌کنند. در این روش با استفاده از یک دستکش یا بند، فعالیت دست سالم محدود می‌شود. محدودیت دست سالم باعث می‌شود که شما مجبور باشید برای انجام فعالیت‌های روزانه خود از دستی که در اثر سکته مغزی ضعیف شده، استفاده کنید.
تحریک الکتریکی
در این روش درمانی از پالس‌های الکتریکی کوچک برای فعال کردن اعصاب و حرکت عضلات ضعیف استفاده می‌شود. این کار می‌تواند به بهبود حرکت و افزایش کنترل در اندام‌های آسیب دیده در اثر سکته کمک کند.
تصویرسازی حرکتی و تمرین ذهنی
در این تکنیک از ابزارهایی برای کمک به تقویت بازوها، دست‌ها و پاها استفاده می‌شود. با کمک فیزیوتراپیست شما می‌توانید حرکات مختلف را تمرین کنید. این حرکات مغز را تحریک کرده و انجام فعالیت و کنترل بر اندام‌ها را ساده‌تر میکند.
اصلاح موقعیت
موقعیت مناسب بدن به کاهش هر گونه درد عضلانی، اسپاسم، کندی یا سفتی ناشی از سکته کمک میکند. فیزیوتراپ به شما کمک میکند تا در حالت نشسته و ایستاده در موقعیت مناسب قرار بگیرید. همچنین آن‌ها به شما نشان می‌دهند که چگونه هنگام نشستن یا دراز کشیدن، با استفاده از فوم‌ها، قلاب‌ها و سایر وسایل کمکی، از بدن خود به درستی حمایت کنید.
پشتیبانی وزن بدن
از BWS برای حمل مقداری از وزن شما و کمک به حمایت از شما در حین راه رفتن، معمولاً روی تردمیل استفاده می‌شود. فیزیوتراپ شما به تدریج میزان حمایت را با بهبود وضعیت بدنی، قدرت، تعادل و هماهنگی شما کاهش می‌دهد.
بیوفیدبک
این روش درمان به شما کمک میکند تا از نحوه عملکرد ماهیچه‌ها و نحوه کنترل بهتر آن‌ها آگاه شوید. فیزیوتراپیست در این روش الکترودهایی را به پوست شما وصل میکند تا فعالیت ماهیچه‌های شما را اندازه‌گیری کند و روی مانیتور نشان دهد. سپس به شما کمک می‌کنند تا بتوانید با توجه به داده‌های نمایش داده شده، تغییراتی که در وضعیت بهبودی ایجاد شده را درک کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) به عنوان یک روش جایگزین و مکمل برای درمان عوارض سکته مغزی و بهبودی پس از سکته، شناخته می‌شود. یافته‌های کارآزمایی بالینی و متاآنالیز اثربخشی طب سوزنی را در بهبود عملکرد تعادل، کاهش اسپاسم و افزایش قدرت عضلانی و رفاه عمومی پس از سکته مغزی نشان داده‌اند منبع.
از آنجایی که شرایط شما پس از مدتی تغییر خواهد کرد؛ ممکن است فیزیوتراپیست روش‌ها و ابزار دیگری را نیز به برنامه درمانی شما اضافه کند. به طور مثال:
چگونه احتمال سکته مغزی را کاهش دهیم؟
در بیشتر موارد می‌توان با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، خطر ابتلا به سکته مغزی را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
- داشتن یک رژیم غذایی سالم: معمولاً یک رژیم غذایی کم چرب، کم نمک و فیبر بالا، همراه با مقدار زیادی میوه، سبزیجات تازه و غلات کامل توصیه می‌شود.
- ورزش منظم: ورزش می‌تواند به کاهش سطح کلسترول و حفظ فشار خون در سطح نرمال کمک کند.
- اگر سیگار می‌کشید، سیگار را ترک کنید.
- پرهیز از مصرف مواد مخدر
- کنترل کردن بیماری‌های مزمن مثل دیابت
- کلسترول خون را در سطح نرمال نگه دارید.
- کاهش میزان الکل مصرفی
سخن پایانی
بهبودی پس از سکته مغزی ممکن است روندی طولانی و خسته کننده داشته باشد. طبیعی است که در طول مسیر درمان با مشکلاتی روبرو شوید. داشتن انگیزه در مسیر بهبودی می‌تواند به افزایش سرعت روند بهبود کمک کند.
توانبخشی بعد از سکته مغزی مستلزم تلاش مداوم و هماهنگ از سوی یک تیم بزرگ، از جمله بیمار و اهداف او، خانواده و دوستان، سایر مراقبین (به عنوان مثال، مراقبین شخصی)، پزشکان، پرستاران، فیزیوتراپیست‌ها و کادر درمانگران است. اگر یکی از عزیزان شما از عوارض سکته مغزی رنج می‌برد، لطفا با ما تماس بگیرید و هر چه سریع‌تر روند توان بخشی را آغاز کنید.
سؤالات متداول
چه زمانی باید توانبخشی بعد از سکته مغزی شروع کرد؟
هر چه زودتر توانبخشی بعد از سکته مغزی را شروع کنید، احتمال بیشتری وجود دارد که توانایی‌ها و مهارت‌های از دست رفته را بازیابی کنید.
معمولا توانبخشی در بیمارستان و حدودا ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از وقوع سکته مغزی، آغاز می‌شود.
چه عواملی بر روند توانبخشی تأثیر می‌گذارد؟
برخی از عواملی که در موفقیت توانبخشی بعد از سکته مغزی نقش دارند عبارتند از:
- وسعت آسیب مغزی. هر چه شدت آسیب کمتر باشد، شانس بهبودی بیشتر است.
- امید و انگیزه فردی که سکته مغزی کرده
- حمایت خانواده.
- زمان شروع توانبخشی توانبخشی باید در اسرع وقت پس از سکته مغزی آغاز شود. حتی کارهای ساده‌ای مانند ورزش ماهیچه‌های فلج و چرخاندن فرد در رخت خواب باید خیلی زود پس از سکته شروع شود.
توانبخشی بعد از سکته مغزی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان نیاز به توانبخشی بعد از سکته مغزی به شدت سکته مغزی و عوارض مرتبط با آن بستگی دارد. برخی از افراد بعد از سکته به سرعت بهبود می‌یابند. اما اکثر آن‌ها به نوعی از توانبخشی طولانی مدت بعد از سکته مغزی نیاز دارند. فرایند توانبخشی ممک است سال‌ها یا ماه‌ها بعد از سکته مغزی، ادامه پیدا کند.
تمرینات و برنامه‌های توان بخشی به مرور زمان و در صورت بازیابی مهارت‌ها و تغییر در وضعیت شما، تغییر میکند. با تمرین مداوم، می‌توانید در زمان کمتر پیشرفت بیشتری داشته باشید.
بهبودی پس از سکته مغزی چقدر طول می‌کشد؟
۱ تا ۳ ماه پس از سکته مغزی
آیا فرد می‌تواند پس از سکته مغزی زندگی عادی داشته باشد؟
هر فرد زمان بهبودی متفاوتی دارد و نیاز به مراقبت طولانی مدت دارد. مشکلات مربوط به حرکت، فکر کردن و صحبت کردن اغلب در هفته‌ها یا ماه‌های اول پس از سکته بهبود می‌یابند. بهبودی در برخی از افراد ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد.
احتمال سکته دوم چقدر است؟
اگر فرد از سکته مغزی جان سالم به درد ببرد، این به نشانه رفع شدن خطر نیست، زیرا ممکن است فرد مجددا سکته کند.
