پرش عضلات، ماهیچه‌لرزه یا فاسیکولاسیون (fasciculation) به حرکات کوچک، ناخواسته و ناگهانی هر یک از عضلات بدن گفته می‌شود. دلیل دقیق پرش عضلات به شرایط فرد بستگی دارد. پرش عضلات خوش‌خیم را می‌توان ناشی از فاکتورهای مختلفی مثل خستگی عضلانی، استرس، نگرانی، مصرف کافئین یا حتی بعضی داروها دانست. این پرش‌های خوش‌خیم معمولا رخ می‌دهند و بدون درمان هم برطرف می‌شوند. اما پرش عضلات در مواردی می‌تواند ناشی از مشکلات نورولوژیک خاصی باشد. اما در صورت ادامه‌دار یا بدتر شد پرش عضلات یا همراهی آن با نشانه‌های نگران‌کننده، باید با یک متخصص تماس بگیرید و از او کمک بخواهید تا ارزیابی‌های لازم را انجام دهد.
علت پرش عضلات چیست؟
پرش عضلات خوش‌خیم معمولا بعد از مصرف مقدار زیاد کافئین یا سیگار (در نتیجه تحریکات ناشی از نیکوتین) رخ می‌دهد. از داروهای محرک و غیرمحرک دیگری که ممکن است پرش عضلات را به همراه بیاورد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بنادریل (دیفن هیدرامین)
- درامامین (دیمن هیدرینات)
- سودافد (سودوافدرین)
- ریتالین (متیل فنیدات)
در مواردی، مصرف مقدار کمی از مواد الکترولیت مثل منیزیم یا کلسیم هم می‌تواند به پرش ناخودآگاه عضلات منجر شود.
از موقعیت‌های موثر دیگر در بروز پرش عضلات خوش‌خیم می‌توان به وجود استرس یا بیماری، و یا حتی در طول ورزش است. در واقع می‌توان ورزش را یکی از عوامل رایج پرش عضلات دانست. پرش عضلات معمولا بعد از پایان ورزش و در زمان استراحت رخ می‌دهد. این موارد از پرش عضلات نگران‌کننده نیستند و به مراقبت‌های پزشکی نیازی ندارند.
دلایل غیر رایج پرش عضلات
بعضی دلایل پرش عضلات زیاد رایج نیستند و می‌توانند نشانه‌ای از وجود یک مشکل جدی تر باشد. از جمله دلایل غیر رایج پرش عضلات می‌توان به بیماری‌ها یا مشکلاتی اشاره کرد که مستقیم یا غیرمستقیم، سیستم عصبی مرکز را تحت تاثیر قرار داده است.
بعضی از عوامل نگران‌کننده پرش عضلات عبارتند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS یا بیماری لو گهریگ) و بیماری‌های دیگر نورون‌های حرکتی
- سندروم Moersch-Woltmann (که به آن سندروم استیف پرسن یا فرد سفت هم گفته می‌شود)
- سندروم پارانئوپلاستیک: یک اختلال عصبی ناشی از سرطان است.
- نوروپاتی محیطی: آسیب دیدگی اعصاب خارج از سیستم عصبی مرکزی است.
- هاری: که در نتیجه انتقال ویروس توسط اعصاب به مغز ایجاد می‌شود.
- سندرم شوارتز_جمپل: یک اختلال نادر ژنتیکی در سیستم اعصاب است.
- آسیب‌دیدگی نخاعی: شامل کوفتگی نخاع.
- آتروفی عضلانی نخاعی: یک اختلال ژنتیکی در اعصاب حرکتی نخاع و ساقه مغز است.
درمان پرش عضلات در چنین مواردی بر رفع مشکلی متمرکز است که منجر به بروز پرش عضلات می‌شود.
علائم همراه با پرش عضلات
اسپاسم، بی حسی یا گزگز کردن عضلات از علائم اصلی سندروم پرش عضلات خوش‌خیم هستند. افراد مبتلا به این مشکل ممکن است با اسپاسم و تکان ناگهانی چشم، زبان، بازو، انگشتان پا و دست، ران و ساق مواجه شوند و بعضی دیگر شاهد گرفتگی عضلانی خواهند بود. ساق و ران بیش از باقی نقاط بدن، دچار اسپاسم می‌شوند و پرش عضلات در زمان استراحت، قابل توجه‌تر است.
از نشانه‌ها و علائم رایج دیگر پرش عضلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد و ضعف عضلات درگیر
- بلفارو اسپاسم یا انقباض پلک (انقباض غیر طبیعی عضلات پلک)
- اسپاسم عضلانی
- خشکی عضلات
- خستگی
- اضطراب
- ناتوانی در تمرین (فرد شاید نتواند تمرینات ورزشی را انجام دهد).
- گرفتگی عضلانی
- تنگی نفس
- میوکلونوس (تکان ناگهانی عضلات)
- خارش
- هیپررفلکسی (افزایش بیش از حد رفلکس‌ها)
گاهی اوقات، فرد با انتقال پرش عضلات از یک نقطه به نقطه دیگر بدن مواجه می‌شود. یعنی گاهی اوقات تکان‌های عضلات پا می‌تواند برای چند ثانیه به عضلات شکم منتقل شود.
چه زمانی بایستی به متخصص مراجعه نمایید؟
در صورت مشاهده موارد زیر با پزشکتان تماس بگیرید:
- گرفتگی شدید یا مکرر عضلات که روی کار، خواب و کیفیت زندگیتان تاثیر منفی بگذارد
- تشنج
- سردرد شدید
- ضعف یا علام نورولوژیک دیگر: اگر پرش عضلات با ضعف عضلانی، آتروفی، تغییر هماهنگی اعضای بدن، سختی تکلم یا بلع، یا علائم نورولوژیکی نگران‌کننده دیگر همراه شود، باید سریعا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.
- آتروفی عضلانی پیشرونده یا نقص عملکردی: اگر متوجه کاهش تدریجی حجم عضلات، کاهش قدرت عضلانی یا تداخل پرش عضلات با فعالیت‌های روزمره خود شدید.
- در صورت وجود سابقه ابتلای خانوادگی به اختلالات نورولوژیکی یا مشاهده علائم نگران‌کننده، باید سریعا به دنبال مشورت با پزشک باشید.
روش تشخیص پرش عضلات
مشکلات بسیاری می‌توانند عامل بروز پرش عضلات باشند و اکثرشان هم مزمن نیستند، اما در این بین استثناهایی هم وجود دارد. بخش چالش‌برانگیز درمان موارد ابتلا به پرش عضلات خوش‌خیم، تشخیص بین عوامل بی خطر و آن دسته‌ای است که به مراقبت‌های پزشکی عمده نیاز دارند. ام اس و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) دو تا از مشکلات بسیار جدی و آزاردهنده‌ای است که می‌تواند پرش عضلات را نیز به همراه بیاورد.
اگرچه پزشکتان برای پرش پلکتان، دستور به انجام آزمایشات گران پزشکی را نخواهد داد، اما باید پرش عضلات را جدی گرفت. در صورت مراجعه به متخصص اعصاب، مراحل مختلفی تا رسیدن به تشخیص وجود دارد. الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله (EMG) به فرایند آزمایش عملکردی گروه خاصی از اعصاب بدن گفته می‌شود.
روش‌های درمان پرش عضلات
درمانی برای پرش عضلات خوش‌خیم وجود ندارد. این مشکل، به خصوص اگر عامل بروز آن پیدا و رفع شود، درمان می‌شود. بعضی بیماران با مصرف داروهای کاهنده تحریک پذیری اعصاب مثل موارد زیر، با کاهش پرش عضلات مواجه می‌شوند:
- کاربامازپین (تگرتول)
- گاباپنتین (هوریزانت نورونتین)
- لاموتریژین (لامیکتال)
- پرگابالین (لیریکا)
پزشکان گاهی اوقات، داروهای درمان افسردگی و اضطراب مثل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین را برای کمک به کاهش پرش عضلات تجویز می‌کنند؛ مشاوره پزشکی هم می‌تواند در این مسیر موثر باشد.
یکی دیگر از راه‌های کمک به گرفتگی عضلات، انجام تمرینات کششی و ماساژ است. پزشکان در موارد گرفتگی عضلانی شدیدی که داروهای دیگر هم به آن کمک نکنند، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مثل پردنیزون را تجویز می‌کنند. در مواردی که زندگی روزمره فرد تحت تاثیر گرفتگی‌های عضلانی شدید باشد، از روش‌های درمانی دیگر استفاده می‌شود.
درمان خانگی پرش عضلات
پیشنهاد ما اینست که قبل از شروع خوددرمانی با روش‌های طبیعی، با پزشکتان برای رد گزینه‌های تهاجمی‌تر مشورت کنید. اما روش‌های درمانی طبیعی از اثرگذاری بالایی در افراد درگیر پرش عضلات خوش‌خیم برخوردار هستند. منیزیم و نمک دریا، دو تا از بهترین روش‌های درمان طبیعی پرش عضلات هستند اما بهتر است که اول رژیم غذاییتان را تغییر دهید.
منیزیم
منیزیم از عملکرد موثری در بیش از 300 واکنش شیمیایی بدن برخوردار است. از نقش‌های آن می‌توان به حفظ سطح انرژی و کنترل استرس اشاره کرد. بنابراین مصرف مکمل‌های منیزیم به آرامش واکنش‌های عصبی و کاهش مشکلات مرتبط با BFS کمک می‌کند.
نمک دریا
سدیم موجود در نمک به انتقال اطلاعات به اعصاب و عضلات کمک می‌کند. افزایش مصرف نمک به ارتباط موثر و بالاتر اعصاب و عضلات و کاهش پرش عضلات کمک می‌کند.
تغییرات غذایی
پرش عضلات خوش‌خیم می‌تواند ناشی از حساسیت غذایی باشد و تغییراتی مثل محدود کردن مصرف گلوتن، گندم، لبنیات و غذاهای حساسیت‌زا می‌تواند کاهش پرش عضلات را به همراه بیاورد.
پیشگیری از پرش عضلات
اینطور نیست که همیشه بتوان جلوی پرش عضلات را گرفت، اما با انجام بعضی کارها می‌توانید احتمال بروز آن را کاهش دهید:
یک رژیم غذایی مناسب داشته باشید
برای داشتن یک رژیم غذایی مناسب، نکات زیر را رعایت کنید:
- سبزیجات و میوه تازه بخورید.
- غلات یکی از منابع تامین‌کننده کربوهیدرات و انرژی بدن است.
- پروتئین را در برنامه غذایی خود قرار دهید و سعی کنید آن را از منابع بدون چربی مثل مرغ و توفو تامین کنید.
به اندازه کافی بخوابید
اکثر بزرگسالان به 7 تا 9 ساعت خواب برای سالم ماندن نیاز دارند. خواب به ترمیم و ریکاوری بدن کمک می‌کند و زمان کافی برای استراحت را به اعصاب می‌دهد.
استرستان را کنترل کنید
برای کاهش استرس می‌توانید از روش‌هایی مثل مدیتیشن، یوگا یا تای چی استفاده کنید. حداقل سه بار ورزش در هفته روش بسیار خوبی در کاهش استرس است. صحبت با مشاور (حضوری یا به صورت مجازی) نیز گزینه دیگری برای کمک به این مشکل است.
مصرف کافئین را محدود کنید
از مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای پرکافئین خودداری کنید؛ این غذاها و نوشیدنی‌ها می‌تواند گرفتگی عضلات را افزایش دهد.
سیگار را ترک کنید
ترک سیگار در هر حالتی خوبی است؛ نیکوتین یک محرک خفیف سیستم اعصاب مرکزی است. با ترک سیگار می‌توانید به کاهش خطراتی کمک کنید که سلامتتان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
داروهایتان را تغییر دهید
مصرف داروهای محرکی مثل آمفتامین، می‌تواند گرفتگی عضلات را افزایش دهد. می‌توانید بعد از مشاوره با پزشکتان و با جایگزینی داروهای تجویزی دیگر، به کاهش گرفتگی عضلات کمک کنید.
جمع‌بندی
پرش عضلات می‌تواند تحت تاثیر دلایلی باشد که جدی هم نیستند و می‌توان آن را در خانه و با اعمال تغییراتی در سبک زندگی، برطرف کرد. اما پرش عضلات ممکن است در مواردی تحت تاثیر مشکلاتی جدی باشند، که عمدتا هم به ندرت رخ می‌دهند. عوامل ایجاد پرش عضلات، در بالا مورد بحث قرار گرفتند.
در صورتی که پزشک، بیماری‌های دژنراتیوی مثل MS یا ALS در فرد را تشخیص دهد، به او در کنترل علائم کمک می‌کند. اگرچه درمانی برای این مشکلات وجود ندارد، اما یک طرح درمان مناسب می‌تواند به حفظ کیفیت زندگی او کمک کند.
سوالات متداول
آیا پرش عضلات طبیعی است؟
پرش عضلات را می‌توان طبیعی دانست و عمدتا در اثر استرس و فشار ایجاد می‌شود. این تکان‌ها دوره‌ای هستند و معمولا بیش از چند روز باقی نمی‌مانند.
آیا اضطراب می‌تواند منجر به پرش عضلات شود؟
استرس و اضطراب می‌تواند با آزادسازی انتقال‌دهنده‌های عصبی از اعصاب تامین‌کننده عضلات، منجر به پرش عضلات شود. به‌علاوه، استرس می‌تواند منجر به تنفس سریعتر و نتیجتا تغییر غلظت یونی و pH شود و بدن را در معرض انقباض عضلانی قرار دهد.
آیا BFS یک اختلال خودایمنی است؟
خیر، BFS یک اختلال خودایمنی نیست و در نتیجه فعالیت زیاد اعصاب مرتبط با پرش عضلات ایجاد می‌شود. فاکتورهای مختلفی در افزایش این بیش فعالی موثر هستند.
آیا سندروم پرش عضلات خوش‌خیم دائمی است؟
پرش عضلات خوش‌خیم، نه یک بیماری پیشرونده است و نه تاثیرات آن بر روی فرد دائمی است. همان‌طور که در بالا هم گفته شد، اکثر افراد مبتلا به BFS با گذر زمان بهتر می‌شوند.
آیا سندروم پرش عضلات خوش‌خیم، یک مشکل جدی است؟
پرش عضلات خوش‌خیم با تکان‌های بی ضرری در چشمان، دستان، کف پا، ران و ساق همراه می‌شود و هیچ مشکل عصبی-عضلانی خاصی برای فرد ایجاد نمی کند. اما پرش عضلانی مزمن، به خصوص اگر دستانتان را درگیر کند، می‌تواند منجر به استرس شود.
سندروم پرش عضلات خوش‌خیم چقدر طول می‌کشد؟
علائم پرش عضلات خوش‌خیم ممکن است تا چند ماه و یا حتی سالیان ادامه پیدا کند. امکان دوره‌ای بودن علائم پرش عضلات خوش‌خیم هم وجود دارد و ممکن است گاهی بدون علامت، و گاهی هم علائم شدیدی داشته باشد.
آیا علائم پرش عضلات همیشه ملموس است؟
پرش عضلات می‌تواند شامل تکان‌های بسیار کوچک، سریع و گرفتگی‌های ناخودآگاهی باشد که حتی نتواند عضلات را حرکت دهد. پرش عضلات سطحی را می‌توان با چشم دید، اما تشخیص پزش عضلات عمقی با آزمایش عصب و عضله (EMG) ممکن می‌شود.
آیا پرش عضلات و رعشه یکی هستند؟
خیر، رعشه و پرش عضلات یکی نیستند؛ رعشه به حرکات ناخودآگاه و پیوسته‌ای گفته می‌شود که می‌تواند لرزش یک یا چند بخش از بدن (معمولا دستان) را به همراه بیاورد.
آیا پرش عضلات متوقف می‌شود؟
معمولا پرش و گرفتگی عضلات به خودی خود متوقف می‌شوند و اگر اینطور نشود، باید به دنبال ارزیابی و معاینه مشکل ایجاد کننده آن باشید.
آیا کمبود ویتامین دی می‌تواند منجر به پرش عضلات شود؟
براساس مطالعات پزشکی، کمبود ویتامین دی می‌تواند یکی از دلایل پرش عضلات باشد.
